Phân tích đánh giá nội dung và nghệ thuật 3 khổ đầu bài thơ "Trưa vắng" của Hồ Dzếnh

Trưa vắng

Hồn tôi đấy: căn trường nho nhỏ
Nước vôi xanh, bờ cỏ tươi non
Lâu rồi còn thoảng mùi thơm
Chân đi nghe động tới hồn ngây thơ

Sâu rộng quá những giờ vui trước
Nhịp cười say trên nước chưa trôi
Trưa hè thưng thấy hai tôi
Ném đầu chim chích, bắt đuôi chuồn chuồn

Đời đẹp quá, tôi buồn sao kịp?
Trang sách đầu chép hết giây mơ
Ngả mình trên bóng nhung tơ
Tôi nguyền: Sau lớn làm thơ suốt đời!

Cỏ mấy bận xanh rồi lại tạ
Gió lùa thu trong lá bao lần…
Bạn trường những bóng phù vân
Xót thương mái tóc nay dần hết xanh

Hồn xưa dậy: chim cành động nắng
Lá reo trên hồ lặng lờ trong
Trưa im im đến não nùng
Tôi ngờ trống học trong lòng trưa vang…
– Hồ Dzếnh

Dàn ý tóm tắt

I. Mở bài

Giới thiệu khái quát về tác giả và tác phẩm, nêu nhận định chung về đoạn thơ

II. Thân bài:

a. Khái quát chung: Đề tài, mạch cảm xúc của đoạn thơ.

– Đoạn thơ là dòng hồi tưởng của tác giả về những kỉ niệm tuổi tuổi học trò tinh nghịch để rồi khi trưởng thành, ai cũng ít nhất một lần ao ước trở về tuổi thơ tươi đẹp bên mái trường và bè bạn mến thương.

b. Phân tích, đánh giá nội dung của đoạn thơ

– Khổ 1: là câu chuyện của hồn tôi được nhà thơ kể lại, những kỉ niệm, cảm xúc thân thương về hình ảnh của ngôi trường “nho nhỏ” được quét nước vội xanh, có bờ cỏ tươi non và thoảng mùi thơm, rộn ràng tiếng chân đi… => Hình ảnh ngôi trường được cảm nhận qua cả thị giác, khứu giác và thính giác, như vẫn đang hiện hữu với vẻ đẹp tinh khôi.

– Khổ 2: Là những cảm nhận sâu sắc của tác giả về miền kí ức tuổi thơ của mình:

+ Cảm nhận không gian sâu rộng để miêu tả thời gian những giờ vui trước (nghệ thuật ẩn dụ chuyển đổi cảm giác),

+ Cảm nhận về niềm vui một thời cùng anh trai cả của mình đùa chơi trên sông, những trò chơi tinh nghịch tuổi học trò: Ném đầu chim chích, bắt đuổi chuồn chuồn (nghệ thuật đối tài tình “đầu chim chích – đuôi chuồn chuồn lồng trong biện pháp liệt kê).

– Khổ 3: Những tháng năm tươi đẹp ấy trở thành nguồn động lực thôi thúc con người vươn đến ước mơ:

+ Câu hỏi tu từ mở đầu khổ thơ Đời đẹp quá, tôi buồn sao kịp? là lời khẳng định vẻ đẹp cuộc đời, vẻ đẹp tuổi mộng mơ và tình yêu tha thiết dành cho cuộc đời của thi sĩ; Ước nguyện làm thơ suốt đời.

+ Lời nguyện ước ngày nào của tôi đã thành hiện thực. => Tuổi học trò chính là cơ sở, là sức mạnh chắp cánh cho những ước mơ xanh biến thành hiện thực.

c. Phân tích, đánh giá nghệ thuật của đoạn thơ

– Đoạn thơ được viết theo thể thơ song thất lục bát giàu vần điệu, độc đáo. Mỗi khổ thơ gồm một cặp song thất (7 chữ) và một cặp lục bát. Bài thơ vừa có sự kết hợp chặt chẽ về vần, nhịp về thể thức, vừa phù hợp với cảm xúc trữ tình hoài niệm, bâng khuâng về mặt nội dung của thể thơ.

– Ngôn ngữ tự nhiên, mộc mạc mà giàu biểu cảm như một tự truyện ngọt ngào, thể hiện những rung cảm nhẹ nhàng mà sâu lắng của tâm hồn thi sĩ.

– Đặc biệt là việc sử dụng các biện páp nghệ thuật độc đáo: ẩn dụ, liệt kê, phép đối …; câu hỏi tu từ…..

=> Tất cả đã góp phần khẳng định vai trò, ý nghĩa của miền kí ức tuổi học trò trong cuộc đời mỗi con người.

III. Kết bài

Khát quát giá trị nội dung, nghệ thuật và liên hệ bản thân,liên hệ mở rộng vấn đề.

Bài làm tham khảo

Hồ Dzếnh là một tâm hồn nhạy cảm, đa sầu đa cảm, suốt đời nặng lòng với quá khứ. Thơ ông thường là những khúc nhạc trầm buồn, tha thiết, nơi mỗi kỷ niệm nhỏ bé cũng có thể trở thành một miền thương nhớ. Bài thơ “Trưa vắng” là một trong những thi phẩm tiêu biểu, viết về nỗi nhớ trong trẻo và tha thiết của nhà thơ dành cho tuổi thơ hồn nhiên, trong sáng bên mái trường xưa. Ba khổ thơ đầu là những trang ký ức ngọt ngào, êm đềm, nơi người thi sĩ lặng lẽ tìm lại chính mình giữa tiếng vọng xa xăm của thời gian.

Từ những dòng đầu tiên, “Trưa vắng” đã mở ra bằng một lời tự sự dịu dàng:

Hồn tôi đấy: căn trường nho nhỏ
Nước vôi xanh, bờ cỏ tươi non
Lâu rồi còn thoảng mùi thơm
Chân đi nghe động tới hồn ngây thơ

Giữa cái trưa lặng lẽ của đời sống, “hồn tôi” bỗng trở về với “căn trường nho nhỏ” năm nào, nơi bắt đầu của bao mơ mộng, bao rung động đầu đời. Hình ảnh “nước vôi xanh”, “bờ cỏ tươi non”, “mùi thơm” phảng phất trong không khí như khơi dậy mọi giác quan. Cảnh vật hiện lên không chỉ bằng màu sắc mà còn bằng âm thanh, hương vị, bằng cả sự chuyển động tinh tế của lòng người. Chỉ cần “chân đi nghe động tới hồn ngây thơ”, mọi kỷ niệm tưởng chừng ngủ quên bỗng thức dậy, trong veo như một giấc mơ. Cái “ngây thơ” ấy, thứ trong sáng nhất của tâm hồn con người dường như vẫn còn đọng lại đâu đây, khiến lời thơ vang lên vừa bâng khuâng, vừa trìu mến.

Ký ức ấy, càng gợi, càng dâng đầy. Ở khổ thơ thứ hai, Hồ Dzếnh đưa ta trở lại với một thời hồn nhiên rộn rã:

Sâu rộng quá những giờ vui trước
Nhịp cười say trên nước chưa trôi
Trưa hè thưng thấy hai tôi
Ném đầu chim chích, bắt đuôi chuồn chuồn

Những “giờ vui trước” đã lùi xa, nhưng trong tâm trí người thi sĩ, chúng vẫn sâu rộng, mênh mông như không bao giờ có thể cạn. Câu thơ “nhịp cười say trên nước chưa trôi” là một sáng tạo tuyệt đẹp. Tiếng cười tuổi thơ như in dấu trên dòng sông, chưa kịp trôi đi cùng thời gian, vẫn lấp lánh mãi giữa đời. “Hai tôi”, có lẽ là hai anh em hay hai người bạn nhỏ hiện lên với những trò chơi mộc mạc, dân dã mà ai cũng từng trải qua: “ném đầu chim chích, bắt đuôi chuồn chuồn”. Những hình ảnh đối xứng và liệt kê ấy gợi nên một không gian ngập tràn sự sống. Tuổi thơ trong thơ Hồ Dzếnh không phải là những ký ức cao xa, mà là những điều giản dị nhất – một buổi trưa hè, một trò chơi, một tiếng cười… nhưng lại khiến trái tim người lớn khẽ se thắt khi ngoảnh lại.

Và rồi, từ miền kỷ niệm ấy, nhà thơ bỗng thốt lên một câu hỏi đầy rung động:

Đời đẹp quá, tôi buồn sao kịp?
Trang sách đầu chép hết giây mơ
Ngả mình trên bóng nhung tơ
Tôi nguyền: Sau lớn làm thơ suốt đời!

Câu hỏi tu từ “Đời đẹp quá, tôi buồn sao kịp?” chứa đựng cả một tấm lòng yêu đời tha thiết. Đời đẹp trong mắt chàng trai trẻ bởi mỗi ngày đều tràn ngập ánh sáng và tiếng cười, bởi tâm hồn còn trong veo như giọt sương đầu sớm. “Trang sách đầu” – trang sách tuổi học trò đã ghi dấu “giây mơ”, nghĩa là những giấc mộng trong trẻo, những hoài bão ban sơ của một tâm hồn đang lớn. Hình ảnh “ngả mình trên bóng nhung tơ” thật êm ái, gợi cảm giác yên bình và thơ mộng, như thể cả thế giới đang bao bọc lấy tuổi thơ bằng tấm chăn ngọt ngào của kí ức. Và từ trong giấc mơ ấy, một lời nguyền thiêng liêng được thốt ra: “Sau lớn làm thơ suốt đời!” – một ước nguyện giản dị mà sâu sắc, chứa đựng cả khát vọng sống và sáng tạo. Chính từ tuổi thơ êm đềm đó, hồn thơ Hồ Dzếnh đã nảy nở, và suốt đời ông thực sự sống trọn với lời nguyện ấy.

Ba khổ thơ đầu của “Trưa vắng” không chỉ là những dòng hồi tưởng mà còn là lời tri ân tuổi thơ, tri ân cuộc sống. Ở đó, ta bắt gặp một tâm hồn tinh tế, luôn biết lắng nghe những âm thanh thầm thì của thời gian. Thể thơ song thất lục bát với nhịp điệu êm ái, uyển chuyển đã nâng đỡ cảm xúc trữ tình, khiến mỗi khổ thơ như một đợt sóng dạt dào của hoài niệm. Ngôn ngữ thơ tự nhiên, mộc mạc, mang đậm hơi thở của đời sống, nhưng lại chứa đựng một chiều sâu cảm xúc hiếm có. Các biện pháp nghệ thuật như ẩn dụ, đối, liệt kê, câu hỏi tu từ được sử dụng tài hoa, khiến hình ảnh vừa cụ thể vừa gợi cảm, vừa tươi vui lại vừa man mác buồn.

Đọc “Trưa vắng”, người ta như được sống lại một thời trong trẻo đã xa, nghe trong lòng mình vang lên tiếng trống trường, tiếng cười hồn nhiên thuở ấu thơ. Mỗi người đều có một “căn trường nho nhỏ” trong ký ức, có “bờ cỏ tươi non” và “mùi thơm” của những ngày chưa biết ưu phiền. Hồ Dzếnh đã làm cho những ký ức ấy sống dậy, trong trẻo và chân thành như thể mới hôm qua.

“Trưa vắng” vì thế không chỉ là khúc hát hoài niệm về tuổi học trò, mà còn là bản hòa ca dịu dàng về tình yêu cuộc sống. Bằng giọng thơ tha thiết, thể thơ uyển chuyển và cảm xúc dâng đầy, Hồ Dzếnh đã khơi dậy trong lòng người đọc một nỗi nhớ thiết tha và một niềm biết ơn lặng lẽ: biết ơn tuổi thơ, biết ơn cuộc đời, và biết ơn cả những phút giây tưởng chừng bình thường mà lại ấm áp đến nao lòng.