I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả Đoàn Giỏi
– Đoàn Giỏi (1925 – 1989) quê ở tỉnh Tiền Giang
– Ông tham gia viết văn từ kháng chiến chống Pháp
– Thường viết về thiên nhiên và cuộc sống của con người Nam Bộ.
2. Văn bản “Sông nước Cà Mau”
– Xuất xứ: trích từ chương 18 của tác phẩm “Đất rừng phương Nam” – truyện dài nổi tiếng của nhà văn Đoàn Giỏi
– Tóm tắt:
Bài văn miêu tả cảnh quan thiên nhiên, sông nước vùng Cà Mau, mảnh đất tận cùng phía nam của Tổ quốc. Cảnh thiên nhiên ở đây thật rộng lớn, hoang dã và hùng vĩ, đặt biệt là những dòng sông và rừng đước. Cảnh chợ Năm Căn là hình ảnh trù phú, độc đáo, tấp nập về sinh hoạt của con người ở vùng đất ấy.
– Bố cục:
+ Phần 1 (từ đầu đến “màu xanh đơn điệu”): Cảm nhận chung về sông nước Cà Mau
+ Phần 2 (tiếp đó đến “khói sóng ban mai”): Cảnh kênh rạch và con sông Năm Căn
+ Phần 3 (còn lại): Vẻ đẹp chợ Năm Căn.
II. Phân tích
1. Cảm nhận chung về sông nước Cà Mau
– Một vùng sông ngòi, kênh rạch rất nhiều, bủa vây chi chít như mạng nhện.
– Màu sắc rất riêng: màu xanh của trời, của nước, cây lá hai bên bờ đã tạo một thế giới tràn ngập sắc xanh, một màu xanh bát ngát.
– Âm thanh: âm thanh rì rào của gió, của sóng, của rừng vọng về triền miên không ngớt.
– Đoạn văn đã rất thành công khi sử dụng biện pháp nghệ thuật so sánh, các điệp từ, các tính từ miêu tả màu sắc để làm hiện lên bức tranh khung cảnh sông nước Cà Mau hoang sơ, hấp dẫn và bí ẩn.
2. Cảnh kênh , rạch và con sông Năm Căn
– Tên gọi các con sông, địa danh: không mĩ lệ mà dựa theo đặc điểm riêng của sông nước Cà Mau, ví dụ như: rạch Mái Giầm (vì hai bên bờ rạch mọc toàn những cây mái giầm), kênh Bọ Mắt (vì ở đó tụ tập không biết cơ man nào là bọ mắt),…
→ Tự nhiên, hoang dã, gần với thiên nhiên, giản dị, chất phác
– Hình ảnh dòng sông Năm Căn hiện lên thật sinh động qua các biện pháp tu từ so sánh và sử dụng từ ngữ giàu giá trị biểu cảm:
+ Nước ầm ầm đổ ra biển ngày đêm như thác; cá hàng đàn đen trũi như người bơi ếch giữa những đầu sóng trắng.
+ Rừng đước dựng lên cao ngất như hai dãy trường thành vô tận
 Con sông hiện lên với dáng vẻ rộng lớn, hùng vĩ.
3. Cảnh chợ Năm Căn
– Cảnh chợ Nam Căn vừa quen thuộc lại vừa lạ lùng:
+ Quen thuộc: giống với các chợ kề bên vùng Nam Bộ, lều lá nằm cạnh nhà tầng, gỗ chất thành đống, rất nhiều thuyền trên bến.
+ Lạ lùng: Nhiều bến, nhiều lò than hầm, nhà bè như những khu phố nổi, như chợ nổi trên sông, buôn bán đủ thứ, có nhiều dân tộc cùng hội tụ.
– Cảnh chợ Năm Căn cũng hiện lên với sự trù phú, đông vui và độc đáo:
+ Trù phú, đông vui: những đống gỗ chất cao như núi, những cột đáy, thuyền chài, thuyền buôn dập dềnh trên sóng, những bến vận hàng tấp nập, những lò than hầm, những ngôi nhà bè đêm sáng rực,… như những khu phố nổi.
+ Độc đáo: chợ họp ở trên sông, mua vật dụng không cần ra khỏi thuyền, người bán hàng thuộc nhiều dân tộc khác nhau: người Hoa, người Miên,…
III. Tổng kết
– Nội dung: Cảnh sông nước Cà Mau có vẻ đẹp rộng lớn, hùng vĩ, đầy sức sống hoang dã. Chợ Năm Căn là hình ảnh cuộc sống tấp nập, trù phú, độc đáo ở vùng đất tận cùng phía Nam Tổ quốc
– Nghệ thuật: ngôi kể thứ nhất, cảm nhận bằng nhiều giác quan, sử dụng nhiều biện pháp nghệ thuật…