Phân tích bức tranh cuộc sống qua cảm nhận của nhân vật tôi trong đoạn trích truyện ngắn "Mua nhà" của Nam Cao

MUA NHÀ
(Trích)

(Tóm tắt phần đầu: Nhân vật “tôi” là một trí thức nghèo, căn nhà xiêu vẹo, rồi đến một đợt bão, nó bị đổ sập hẳn, cả gia đình rơi vào tình cảnh không nhà. Anh được giới thiệu mua một căn nhà với giá cả rất “hời” từ một người góa vợ, nuôi hai đứa con, mang nhiều công nợ, lại mê xóc đĩa… Anh vội thuê thợ đến dỡ căn nhà bởi sợ mình chậm chân, người khác sẽ hớt tay trên…)
Ngày hôm sau… Chúng tôi đến nhà hắn thì thấy hắn đang nằm thườn trên một cái giường tre, chiếu rách và bẩn thỉu. Đứa con bé ngồi ngay dưới đất, ôm lấy cái chân giường, rên. Nó đau bụng từ sáng sớm. Đứa con lớn vừa cạu nhạu vừa đấm cho em thùm thụp. Tôi chào hắn. Hắn khẽ hé môi đáp lại. Chúng tôi nhìn nhau ngượng nghịu như hai kẻ thù nhìn nhau. Sao lại thế? Tôi không dám nhìn lâu hai đứa con của hắn. Hình như tôi thẹn với lòng tôi thế nào …
Tôi nhìn xuống đất mà bảo hắn:
Bác làm ơn dọn đồ đạc ra để người ta dỡ…
Hắn cười chua chát:
– Đồ đạc thì có gì mà dọn? Chỉ có một cái giường này. Cứ quăng bố nó ra ngoài kia cho tôi, rồi dỡ đi.
Hẳn đứng dậy mà bảo con:
– Chúng mày cũng đứng lên. Sang nhà bác Vi nằm nhờ.
Con chị phải quát, gắt gỏng với em một lúc, hai đứa mới lếch thếch cũng cõng được nhau sang nhà bác Vi. Vẫn một đứa lạu bà lạu bạu, một đứa oằn oại và rên la. Thợ trèo lên mái, dỡ gianh quăng xuống. Tôi ngồi ở sân, trông họ…
Một lúc sau, chẳng biết đã gửi em được cho ai, đứa con gái lân la gần tôi, xem dỡ nhà. Tôi có dịp trông gần nó. Nó gầy ốm quá. Cổ tay, cổ chân chỉ con con. Mặt chau chau. Quần áo rách lượt thượt. Hàm răng của nó cứ nhe ra một cách trông thương hại lắm. Tự nhiên tôi ngán ngẩm. Tôi thở dài một tiếng. Rồi tôi buột mồm hỏi nó:
– Từ sáng đến giờ, em đã có gì ăn chưa?
Nó không đáp, chỉ lắc đầu uể oải. Hình như nó đang định nghĩ ngợi điều gì. Mắt nó nheo lại. Cái mặt nó cau cau. Có lẽ vì nắng quáng. Nhưng tôi thấy nó có vẻ thù ghét tôi lắm lắm. Tôi nhắc thầm trong trí: ta không mua thì người khác…
Những mè, rui đã dỡ xong rồi. Người thợ mộc bắt đầu tháo gỗ. Tiếng dùi đục kêu chan chát. Những tiếng rắn chắc vang lên, lọng óc. Tôi thấy con bé con đỏ bừng mặt. Nó không nhe răng ra nữa. Đôi môi nó bụm lại. Hai má nó phình ra một chút. Cứ thế nó chẳng nói chẳng rằng, chạy bình bịch sang nhà hàng xóm. Nó định làm gì vậy? Lòng tôi thắc mắc, nỗi lo không rõ rệt. Bỗng tôi nghe một tiếng trẻ con khóc nức nở và hờ:
– Mẹ ơi!…
Tim tôi động một cái giống như bước hụt. Rồi nó đập loạng choạng. Tôi hơi lảo đảo. Bây giờ thì tôi không lẩn trốn những ý nghĩ của tôi được nữa.
Tôi ác quá! Tôi ác quá! Tôi phải thú với tôi nhiều rồi…
Phải, tôi ác quá, anh Kim nhỉ. Rồi đây, hối hận sẽ tỏa một bóng đen vào trong cái nhà mới của tôi, rộng rãi và sạch sẽ hơn cái trước. Những chiều đông lạnh lẽo, một con thạch sùng nấp trên một cái xà ngang, sẽ tắc lưỡi nhắc cho tôi biết: Tôi ác quá! Tôi ác quá…. Nhưng mà thôi anh Kim ạ! Nghĩ ngợi làm gì nữa? Ở cảnh chúng ta lúc này, hạnh phúc chỉ là một cái chăn quá hẹp. Người này co thì người kia bị hở. Đâu phải tôi muốn tệ? Ai bảo đời cứ khe khắt vậy? Giá người ta vẫn có thể nghĩ đến mình mà chẳng thiệt gì đến ai!….
(Trích Mua nhà, Nam Cao”,Truyện ngắn Việt Nam 1930- 1945, NXB Giáo dục, 2008, tr.701-702)

Chú thích: Nam Cao (1915-1951), quê ở làng Đại Hoàng, phủ Lý Nhân, tỉnh Hà Nam. Trước Cách mạng tháng Tám, ông sáng tác với hai đề tài chính: người nông dân nghèo và người trí thức nghèo. Sau Cách mạng tháng Tám, ông tham gia kháng chiến chống Pháp. Nam Cao là nhà văn hiện thực phê phán xuất sắc của văn học Việt Nam. Ngòi bút hiện thực vừa tỉnh táo, sắc lạnh, vừa chan chứa yêu thương. Tác phẩm Mua nhà, viết năm 1942, in lần đầu trên Tiểu thuyết thứ bảy, số 448, ngày 13-2-1943.

Dàn ý tóm tắt

I. Mở bài

Giới thiệu tác giả, tác phẩm và vấn đề nghị luận

II. Thân bài:

1. Bức tranh cuộc sống:

– Người mua nhà: một trí thức nghèo, căn nhà xiêu vẹo, rồi đến một đợt bão, nó bị đổ sập hẳn, cả gia đình rơi vào tình cảnh không nhà…

– Người bán nhà người đàn ông goá vợ, nuôi hai con nhỏ, nợ nần, nghiện xóc đĩa, cuộc sống thiếu thốn đến mức “đồ đạc thì có gì mà dọn”, chỉ có một cái giường tre, chiếu rách và bẩn thỉu

– Hai đứa trẻ:đứa bé đau bụng, bị chị đánh vì không chịu nghe lời; quần áo rách rưới, thân hình gầy guộc, lặng lẽ chịu đựng, tiếng gọi “Mẹ ơi!” vang lên đầy ám ảnh khi căn nhà bị phá dỡ….
=> Bức tranh cuộc sống nghèo khổ, bế tắc, thiếu thốn cả vật chất lẫn tinh thần.

2. Tâm trạng của nhân vật “tôi”

– E ngại, ngượng ngùng khi đối mặt hiện thực:”Tôi” cảm thấy như “hai kẻ thù nhìn nhau”,không dám nhìn lâu hai đứa trẻ, lảng tránh ánh mắt.

– Cảm giác tội lỗi: “Từ sáng đến giờ, em đã có gì ăn chưa?”, “Tim tôi động một
cái giống như bước hụt… Tôi ác quá! Tôi ác quá!”..

– Sự giằng xé nội tâm giữa lí trí và cảm xúc:“Hạnh phúc chỉ là cái chăn quá hẹp, người này co thì người kia bị hở”…

3. Đặc sắc nghệ thuật:

– Ngôi kể thứ nhất

– Nghệ thuật kể chuyện hấp dẫn, sinh động.

– Miêu tả tâm lý tinh tế, chân thật và tự nhiên: những chuyển biến từ ngượng ngùng → xót xa → giằng xé -> biện minh -> tự kết tội.

– Miêu tả hiện thực chi tiết, tỉ mỉ: Hình ảnh cái giường, chiếu rách, nhà dỡ, tiếng đục gỗ….

– Ngôn ngữ giản dị, đời thường, cảm xúc và sâu sắc: các câu thoại ngắn, đời thường “Chúng mày cũng đứng lên”, “Tôi ác quá!”…; cách nói đầy ngậm ngùi: “Cái chăn quá hẹp…

III. Kết bài:

– Khẳng định giá trị đoạn trích: bức tranh hiện thực về xã hội cũ – nơi con người bị xô đẩy trong nghèo khổ và bất lực.

– Bài học: về sự lựa chọn giữa cái thiện, đạo đức và lợi ích cá nhân.

Bài văn nghị luận 600 chữ phân tích bức tranh cuộc sống qua cảm nhận của nhân vật tôi trong đoạn trích truyện ngắn “Mua nhà” của Nam Cao

Nam Cao là cây bút hiện thực xuất sắc của văn học Việt Nam hiện đại. Trước Cách mạng tháng Tám, ông thường đi sâu phản ánh số phận người trí thức và nông dân trong xã hội đầy bất công, tăm tối. Truyện ngắn Mua nhà là một minh chứng tiêu biểu cho ngòi bút sắc sảo và nhân đạo ấy. Đoạn trích trong tác phẩm không chỉ khắc họa một bức tranh hiện thực về cuộc sống nghèo khổ đến tận cùng mà còn thể hiện sự giằng xé đầy day dứt trong tâm hồn nhân vật “tôi” – một trí thức nghèo phải đối mặt với lựa chọn giữa đạo đức và lợi ích cá nhân.

Đoạn trích mở ra với hình ảnh hai mảnh đời chênh vênh giữa dòng đời nghiệt ngã: người mua nhà – một trí thức nghèo, vừa mất chỗ ở sau đợt bão; người bán nhà – một người đàn ông góa vợ, nuôi hai con nhỏ trong hoàn cảnh túng quẫn, nợ nần, nghiện cờ bạc. Căn nhà sắp bị dỡ chỉ còn lại “một cái giường tre, chiếu rách và bẩn thỉu” – một chi tiết nhỏ nhưng giàu giá trị tố cáo hiện thực. Đặc biệt, hình ảnh hai đứa trẻ hiện lên thật thương tâm: đứa nhỏ đau bụng, bị chị đánh, đứa lớn gầy gò, rách rưới, ánh mắt đầy cam chịu và tiếng khóc “Mẹ ơi!” giữa tiếng đục mái nhà như một cú giáng mạnh vào lương tri người đọc. Cả một bức tranh đời sống ngột ngạt, tù túng, nghèo đói hiện lên chân thật và nhức nhối, khiến người ta không khỏi xót xa cho những phận người nhỏ bé, bị cuốn vào vòng xoáy khốn cùng của xã hội.

Trước cảnh đời ấy, nhân vật “tôi” không chỉ là người chứng kiến mà còn là người mang nỗi dằn vặt lương tâm sâu sắc. Khi đối diện với người bán nhà và hai đứa trẻ, “tôi” cảm thấy “ngượng nghịu như hai kẻ thù nhìn nhau”, không dám nhìn thẳng vào sự thật, lảng tránh ánh mắt của bọn trẻ. Đó là sự xấu hổ của một người biết mình đang góp phần làm tổn thương người khác nhưng không thể làm gì khác. Câu hỏi “Từ sáng đến giờ, em đã có gì ăn chưa?” cùng tiếng thở dài và ánh mắt của đứa bé khiến nhân vật “tôi” thốt lên: “Tôi ác quá! Tôi ác quá!”. Câu nói ấy không chỉ là sự thú nhận mà còn là tiếng nói của lương tri – của một con người còn biết đau, biết nhói lòng trước nỗi đau của người khác. Nhưng rồi, sau cùng, nhân vật lại phải tìm cách biện minh: “Hạnh phúc chỉ là một cái chăn quá hẹp, người này co thì người kia bị hở…”. Đó là sự giằng xé giữa lí trí và cảm xúc, giữa nhu cầu sống và đạo đức con người – một cuộc chiến nội tâm không có hồi kết.

Thành công của đoạn trích không chỉ đến từ nội dung mà còn nằm ở nghệ thuật kể chuyện tài tình của Nam Cao. Ngôi kể thứ nhất giúp câu chuyện trở nên chân thật, giàu tính tự sự và giàu chất “người”. Cách miêu tả tâm lý nhân vật “tôi” cũng hết sức tinh tế: từ ngượng ngùng, xót xa, giằng xé đến tự kết tội – tất cả đều diễn ra tự nhiên, hợp lý và đầy cảm xúc. Nam Cao cũng sử dụng ngôn ngữ giản dị, gần gũi, nhiều câu thoại chân thực, giàu chất đời thường nhưng gợi nhiều suy ngẫm: “Tôi ác quá!”, “Cái chăn quá hẹp…” – vừa như lời tự vấn, vừa như sự thức tỉnh nhân cách.

Qua đoạn trích Mua nhà, Nam Cao đã dựng nên một bức tranh hiện thực đầy ám ảnh về xã hội cũ – nơi con người phải sống trong khốn cùng, bị đẩy đến những lựa chọn nghiệt ngã giữa đạo đức và sinh tồn. Đồng thời, ông cũng thức tỉnh lương tri con người bằng cách lột tả tận cùng những giằng xé trong tâm hồn nhân vật “tôi”. Tác phẩm là một lời nhắc về sự cảm thông, về giá trị của lòng nhân ái, về những bài học sâu sắc trong cách chúng ta đối diện với nỗi đau của người khác và của chính mình.

Ngữ Văn 12