Phân tích truyện ngắn "Thúng khoai của bà" - Đặng Trung Thành

Thúng khoai của bà

(Đặng Trung Thành)

Đang hưởng thú điền viên yên lành, ngày chăm sóc cây cảnh, tối nghe cải lương, đột nhiên bà đề nghị với ba mẹ: “Mẹ muốn đi bán khoai lang, khoai mì”. Ba tôi giật bắn mình vì điều đó.

– Nay mẹ sao vậy? Ở không sướng cái thân sao không chịu? Già cả lụm cụm rồi bán buôn nỗi gì nữa. Thôi, con không tán thành đâu.

Bà chau mày cau có:

– Tụi bây tưởng mẹ ngồi không là vui sướng lắm sao? Thử bằng tuổi mẹ đi rồi biết. Trước đây làm lụng vất vả quen tay quen chân, vậy mà khỏe chán. Bây giờ cứ ra vô hoài, tay chân không vận động, nhức mỏi khắp người, muốn phát bệnh. Mà cho dù tụi bây không đồng ý thì mẹ cũng làm. Được rồi, để mẹ tự lo liệu, khỏi cần đến ai giúp đâu.

Thấy không can ngăn được nên cả nhà chiều theo. Rồi ba chạy ra chợ mua cho bà nồi gang nấu khoai to thiệt to. Đồng thời đặt bạn hàng giao khoai ngon tận nhà. Thế là buổi tối hôm đó, cả nhà xúm xít lại rửa khoai giúp bà. Bà vui ra mặt, yêu đời, tay chân làm lia lịa mà không mệt mỏi. Dù miệng bà bỏm bẻm nhai trầu nhưng vẫn cứ huyên thuyên trêu chọc mọi người:

– Rửa khoai nhiệt tình nhưng tôi không có trả công đâu à nghen. Nói trước cho biết, “mếch lòng trước, đặng lòng sau” đấy!

Tôi hưởng ứng câu nói của bà:

– Nội, con không cần trả lương. Sáng đi học, nội cho con vài củ ăn điểm tâm nhé!

– Sẵn sàng thôi, ông tướng ạ! – Nội rổn rảng bảo thế.

Sáng hôm sau, mẹ gánh thúng khoai lang, khoai mì ra đầu hẻm cho nội bán. Nói là sáng nhưng mới 4 giờ, trời còn tờ mờ là mẹ đã dậy nấu khoai sẵn rồi. Nội dậy sau, ngạc nhiên:
– Bây dậy sớm còn hơn mẹ nữa. Mẹ cảm ơn bây đã chuẩn bị tươm tất. Giờ để mẹ gánh hai thúng khoai ra đầu ngõ.

Khỏi phải nói cũng biết mẹ tôi không đồng tình:

– Mẹ già rồi, xương giòn lắm, rủi có gì thì biết làm sao! Thôi để con gánh ra cho, nhiệm vụ của mẹ chỉ việc ngồi bán và chào mời sao cho người ta mua đắt, hết sớm.

Nội cười, nụ cười giòn tươi màu trầu:

– Ừ, cũng được! Mẹ làm mà tụi bây cứ “dọn ổ” sẵn, thiệt là…

Mẹ đi trước, nội nối bước theo sau. Nội ngồi sau hai thúng khoai, cung cách đon đả với khách như một bà bán hàng thứ thiệt. Bà kỹ tính, nên củ khoai lang, khoai mì, khoai từ nào cũng sạch láng, không dính tí bùn đất, râu ria gì cả. Khu này sinh viên, công nhân ở trọ đông nên chỉ đến 8 giờ sáng là mẹt khoai đã hết sạch sành sanh.

(Lược một đoạn: Ngày đầu “thắng lợi vang dội”. Nhưng bán đến ngày thứ 2, thứ 3… thì chậm dần, thưa dần và rồi ngày nào nội cũng ế ít nhất 1kg khoai. Những hôm trời trở chứng đỏng đảnh mưa to lúc sáng sớm, thấy nội ôm hai thúng khoai sợ ướt khiến cho cả nhà rơi nước mắt. Ba đề nghị nội dừng bán khoai. Thay vào đó, ba mua hạt giống để nội trồng rau.)

Tôi giơ tay ý kiến:
– Ba nói hay đó nội. Con cũng thích trồng rau lắm! Bà cháu mình hợp tác canh nông nha, có nhiều thì mang rau chia sẻ với người, còn ít thì để nhà dùng.

– Lại buôn bán à? – Bà bỏm bẻm cười.

– Dạ… Ý con là mình biếu họ ăn lấy thảo chứ không bán ạ!

– Vậy thì được. Mà thôi vụ trồng rau sau này hẵng tính. Mẹ nghỉ bán, chắc chắn rồi. Nhưng còn hai mẹt khoai này tính sao đây?

Mẹ tôi nhanh nhẩu nói:

– Mẹ đừng lo, con tính nấu chè và nướng bánh. Rồi sau đó mang biếu cho họ hàng, láng giềng một ít ăn lấy thảo chứ không bỏ lãng phí đâu má.

– Thế thì còn gì bằng. À, tiền lời mẹ bán trong mấy ngày qua để trong ngăn tủ dưới, con lấy mà mua nguyên liệu làm bánh.

– Thôi mẹ cứ giữ mua trầu cau ăn.

– Cau trầu ngoài vườn ăn cả đời không hết. Giờ dành dụm tiền làm gì nữa? Chết có mang theo được đâu. Mẹ định bỏ ống để cho tiền cháu của mẹ đi học, nhưng chẳng có là bao. Thôi coi như mẹ hùn tiền đường, tiền bột vậy! Không lấy là mẹ giận, mai đi bán tiếp.

Cả nhà hoảng hốt, vội đồng thanh đồng thủ hô to:

– Xin vâng lời ạ!

Dàn ý tóm tắt

I. Mở bài

– Giới thiệu tác giả Đặng Trung Thành: cây bút viết văn xuôi giàu tình cảm, thường khai thác những câu chuyện đời thường giản dị mà thấm đẫm tình người.

– Giới thiệu truyện Thúng khoai của bà: khắc họa hình ảnh người bà bình dị, giàu nghị lực, yêu lao động, qua đó gợi mở những suy ngẫm về tình cảm gia đình và lối sống có ích.

– Nêu vấn đề nghị luận: Thúng khoai của bà là một truyện ngắn nhẹ nhàng nhưng giàu ý nghĩa, làm sáng rõ vẻ đẹp tâm hồn người bà và giá trị nhân văn sâu sắc.

II. Thân bài

1. Khái quát nội dung tác phẩm

Câu chuyện xoay quanh việc bà vốn quen tay chân lao động bất ngờ muốn đi bán khoai dù đã tuổi già. Gia đình ban đầu lo lắng, phản đối nhưng rồi dần chiều theo mong muốn của bà. Những ngày bán khoai mang lại niềm vui, nhưng khi việc buôn bán gặp khó khăn, cả nhà cùng chung tay tìm cách giải quyết. Sau cùng bà vẫn giữ tinh thần lạc quan, hết lòng lo cho con cháu và gia đình.

2. Phân tích nhân vật người bà bà

– Tinh thần lao động, yêu làm việc:

+ Không chấp nhận cuộc sống nhàn rỗi, coi lao động là niềm vui, sự sống.

+ Tìm được hạnh phúc trong việc bán khoai, trồng rau, nấu nướng.

– Giản dị, hồn hậu, lạc quan:

+ Bà nói năng tự nhiên, dí dỏm, nhiều câu pha trò khiến gia đình thêm rộn rã.

+ Luôn mang đến không khí ấm áp, gần gũi cho con cháu.

– Tình yêu thương gia đình sâu nặng:

+ Dù mệt nhọc nhưng bà vẫn muốn san sẻ cùng con cháu.

+ Lấy số tiền lời nhỏ bé để dành cho cháu đi học, thể hiện tấm lòng bao dung và hi sinh.

=> Hình tượng bà hiện lên là biểu tượng của người phụ nữ Việt Nam giàu tình yêu lao động, thương con thương cháu, sống vị tha.

3. Nghệ thuật của truyện

– Cốt truyện đơn giản, gần gũi, khai thác tình huống nhỏ đời thường nhưng giàu sức gợi.

– Lời kể dung dị, đậm chất khẩu ngữ, tạo cảm giác thân mật như một câu chuyện trong gia đình.

– Khắc họa nhân vật qua lời thoại và hành động, làm nổi bật tính cách bà: vừa cứng cỏi vừa hồn hậu.

4. Giá trị tư tưởng, thông điệp

– Ngợi ca vẻ đẹp của lao động, coi lao động là niềm vui, là giá trị làm nên hạnh phúc.

– Khẳng định ý nghĩa của tình cảm gia đình: sự quan tâm, thấu hiểu và sẻ chia giúp gắn kết các thế hệ.

– Nhắc nhở mỗi người về lối sống giản dị, có ích, biết yêu thương và nghĩ cho người khác.

III. Kết bài

– Khẳng định lại: Thúng khoai của bà không chỉ dựng lại hình ảnh người bà chân chất, giàu nghị lực và tình thương mà còn truyền tải bài học nhân sinh sâu sắc.

– Mở rộng: Truyện nhắc nhở chúng ta biết trân trọng những người thân yêu, học ở các bậc sinh thành tinh thần lao động, sự vị tha và lạc quan trong cuộc sống.

Bài làm tham khảo

Có một hình ảnh luôn neo lại trong ký ức tuổi thơ mỗi người, đó là bóng dáng người bà tảo tần, hiền hậu, vừa gánh gồng nhọc nhằn, vừa lặng lẽ dâng trọn tình thương cho con cháu. Văn chương đôi khi chỉ cần kể lại những điều bình dị ấy, đã đủ làm lay động trái tim người đọc. Truyện ngắn Thúng khoai của bà của Đặng Trung Thành là một minh chứng. Qua câu chuyện nhỏ về thúng khoai lang, khoai mì nơi đầu ngõ, tác giả không chỉ khắc họa chân thực hình ảnh người bà giàu nghị lực và yêu thương, mà còn gợi nhắc mỗi chúng ta về giá trị của lao động và tình cảm gia đình ấm áp.

Cốt truyện Thúng khoai của bà xoay quanh quyết định bất ngờ của bà, người đã cao tuổi, vốn quen với lao động tay chân muốn ra đầu hẻm bán khoai. Ý định ấy khiến cả gia đình ngạc nhiên và lo lắng, bởi ở tuổi bà, lẽ ra nên an dưỡng tuổi già. Song, trái với suy nghĩ của con cháu, bà lại cho rằng ngồi không mới là mệt mỏi, còn lao động mới khiến cơ thể khỏe mạnh, tinh thần vui vẻ. Dù gia đình ban đầu phản đối, rồi cũng phải chiều theo ý bà. Thế là cả nhà cùng giúp bà chuẩn bị khoai sạch, luộc chín, ôm ra chợ bán. Những ngày đầu, việc buôn bán thuận lợi, bà vui vẻ, phấn chấn. Nhưng rồi khi khoai bán chậm, có hôm mưa gió ế ẩm, cả nhà xót xa, khuyên bà dừng lại. Cuối cùng, bà chấp nhận nghỉ bán nhưng vẫn luôn giữ tấm lòng hồn hậu, sẵn sàng chia sẻ niềm vui với mọi người. Qua những tình tiết nhỏ ấy, hình tượng người bà hiện lên chân thực và cảm động.

Điểm nổi bật trước hết ở nhân vật bà chính là tinh thần lao động bền bỉ, yêu công việc như một phần lẽ sống. Bà không chấp nhận cuộc sống thảnh thơi, an nhàn, bởi đối với bà, nhàn rỗi đồng nghĩa với bệnh tật, với buồn chán. Câu nói của bà: “Trước đây làm lụng vất vả quen tay quen chân, vậy mà khỏe chán. Bây giờ cứ ra vô hoài, tay chân không vận động, nhức mỏi khắp người, muốn phát bệnh” cho thấy nhận thức giản dị mà sâu sắc. Với bà, lao động không chỉ để kiếm sống mà còn để duy trì sức khỏe, tinh thần và niềm vui trong cuộc đời. Thông qua hình ảnh ấy, tác giả gợi nhắc cho người đọc một quan niệm đúng đắn: lao động là hạnh phúc, là lẽ sống.

Không chỉ yêu lao động, bà còn hiện lên như một người phụ nữ hồn hậu, lạc quan và giàu tình cảm. Dù tuổi cao, dáng vẻ lụm cụm, bà vẫn luôn giữ nụ cười giòn tươi, những câu nói pha trò dí dỏm khiến không khí gia đình thêm ấm áp, rộn rã. Bà sẵn sàng trêu chọc con cháu: “Rửa khoai nhiệt tình nhưng tôi không có trả công đâu à nghen”, hay hóm hỉnh “mếch lòng trước, đặng lòng sau”. Tiếng cười của bà không chỉ xua tan mệt nhọc mà còn cho thấy một tâm hồn tươi trẻ, không bị tuổi tác khuất phục. Sự hồn nhiên ấy chính là nét đẹp làm cho nhân vật bà trở thành linh hồn của câu chuyện.

Đặc biệt, tình yêu thương gia đình sâu nặng là phẩm chất xuyên suốt ở nhân vật bà. Dù sức khỏe không còn nhiều, bà vẫn muốn san sẻ công việc, để con cháu đỡ vất vả. Số tiền lời ít ỏi từ những ngày bán khoai, bà không giữ cho riêng mình mà định “bỏ ống để cho tiền cháu của mẹ đi học”. Đó là tấm lòng hi sinh, vị tha, lo cho con cháu ngay cả từ những điều nhỏ bé nhất. Bà cũng hết lòng quan tâm tới hạnh phúc gia đình, đồng ý nghỉ bán khi cả nhà lo lắng, nhưng vẫn không quên gợi ý những cách làm khác để gắn kết mọi người. Hình ảnh bà, vì thế, trở thành biểu tượng của người phụ nữ Việt Nam: tảo tần, thương con cháu, sống vị tha và giàu nghị lực.

Về phương diện nghệ thuật, Thúng khoai của bà thành công nhờ vào cách kể chuyện dung dị, gần gũi như một lời tâm sự trong gia đình. Tác giả không xây dựng cốt truyện kịch tính mà khai thác một tình huống nhỏ trong đời thường, từ đó làm nổi bật tính cách nhân vật. Lời thoại tự nhiên, đậm chất khẩu ngữ miền Nam, vừa mang hơi thở đời sống vừa khắc họa sinh động tính cách bà: cứng cỏi, hóm hỉnh mà giàu tình cảm. Đặc biệt, việc tập trung khắc họa bà qua hành động, cử chỉ, lời ăn tiếng nói đã làm nhân vật hiện lên rõ nét, chân thực và gần gũi.

Không chỉ dừng ở việc dựng lại một chân dung giàu sức sống, truyện ngắn Thúng khoai của bà còn chứa đựng nhiều thông điệp ý nghĩa. Đó là lời ca ngợi giá trị của lao động, lao động mang lại niềm vui, ý nghĩa và sức khỏe, giúp con người thêm gắn bó với cuộc đời. Đó cũng là bài ca về tình cảm gia đình, khi mọi người biết lắng nghe, sẻ chia và quan tâm lẫn nhau, gia đình sẽ là chốn bình yên, là điểm tựa ấm áp. Đồng thời, tác phẩm gợi mở cho mỗi người bài học về lối sống giản dị, nhân hậu, biết yêu thương và sống có ích, dù ở bất kỳ độ tuổi nào.

Thúng khoai của bà của Đặng Trung Thành là một truyện ngắn nhẹ nhàng nhưng giàu sức gợi. Qua hình ảnh bà lão bán khoai, tác giả đã làm sáng rõ vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ Việt Nam: yêu lao động, hồn hậu, giàu tình thương và lạc quan. Tác phẩm nhắc nhở chúng ta hãy trân trọng những người thân yêu trong gia đình, học từ họ tinh thần lao động và tình thương bao la. Giữa nhịp sống hiện đại, câu chuyện nhỏ về thúng khoai giản dị vẫn ngân vang dư âm nhân văn sâu lắng, khiến mỗi người đọc thêm gắn bó với gia đình, thêm yêu cuộc sống.