Phân tích hình tượng nhân vật trữ tình trong bài thơ "Về thăm ngoại" của Bình Nguyên

VỀ THĂM NGOẠI
(Bình Nguyên)

Con đường vẫn gió ngày xưa
Về thăm ngoại một chiều mưa trắng đồng
Bãi Giang như tấm lưng còng
Bao nhiêu khúc thẳng khúc vòng oãi ra

Lẫn trong màu khói bạc hà
Cứ mơn mở chẳng biết già tiếng chim
Ngoại ơi trong cõi im lìm
Mắt hương rưng rức như tìm bóng ai

Vườn khuya cây vối thở dài
Như thương giấc ngoại đêm cài hương cây
Rồi con cuối bể chân mây
Đăm đăm ngoại nắm xương gầy ngoái theo.
(Bình Nguyên, Trăng hẹn một lần thu, Nxb Văn học, 2018, tr48,49)

Dàn ý tóm tắt

I. Mở bài

Bình Nguyên, một nhà thơ với phong cách viết nhẹ nhàng, sâu lắng, giàu chất trữ tình. Bài thơ “Về thăm ngoại” là nỗi lòng của người cháu dành cho người ngoại đã khuất, thể hiện tình cảm sâu sắc và sự hoài niệm về tình thân. Nhân vật trữ tình trong bài thơ là người cháu, qua đó hiện lên những cảm xúc, suy tư sâu lắng về ngoại, quê hương và ký ức tuổi thơ.

II. Thân bài

1. Tình cảm của nhân vật trữ tình dành cho ngoại

a. Cảm xúc khi trở về quê thăm ngoại:

– Không gian “một chiều mưa trắng đồng” gợi lên sự tĩnh lặng, hoài cổ, đượm buồn.

– Hình ảnh “Bãi Giang như tấm lưng còng”: Liên tưởng bãi đất quanh co, già nua với hình dáng của ngoại, gợi sự xót xa, nhớ thương.

b. Nhớ ngoại trong ký ức tuổi thơ:

– “Ngoại ơi trong cõi im lìm”: Lời gọi ngoại như vọng về từ ký ức, cho thấy sự gắn bó và nỗi đau khi không còn ngoại bên cạnh.

– “Mắt hương rưng rức”: Ẩn dụ đôi mắt ngoại đã hằn dấu thời gian nhưng vẫn dõi theo con cháu, thể hiện tình yêu thương và nỗi nhớ khôn nguôi.

2. Sự hòa quyện giữa tình cảm con người và cảnh vật

a. Cảnh vật đồng quê mang tính biểu tượng:

– “Con đường vẫn gió ngày xưa”: Hình ảnh quen thuộc của làng quê, gợi nhớ những ngày tuổi thơ yên bình bên ngoại.

– “Màu khói bạc hà… tiếng chim”: Cảnh vật như nhuốm màu thời gian, vừa mơn mởn sức sống, vừa phảng phất nỗi buồn già cỗi, giống như cuộc đời của ngoại.

b. Cảm giác trống vắng khi không còn ngoại:

– “Vườn khuya cây vối thở dài”: Cảnh vật như chia sẻ nỗi niềm với nhân vật trữ tình, mang tính nhân hóa, tạo cảm giác tĩnh mịch, cô quạnh.

– Hình ảnh “giấc ngoại đêm cài hương cây”: Gợi lên sự thanh thản, an yên của ngoại trong những đêm dài nhưng vẫn khiến cháu xót xa, nhớ nhung.

3. Tình yêu thương và nỗi đau chia ly của nhân vật trữ tình

– Nỗi day dứt vì không kịp báo đáp ngoại:“Rồi con cuối bể chân mây”: Cuộc sống bộn bề, xa cách khiến nhân vật trữ tình cảm thấy áy náy, tiếc nuối vì không thể ở bên ngoại nhiều hơn.

– Ngoại vẫn là chỗ dựa tinh thần:“Ngoại nắm xương gầy ngoái theo”: Dù đã khuất, hình ảnh ngoại vẫn luôn hiện hữu, tiếp thêm sức mạnh cho cháu trên hành trình dài của cuộc đời.

4. Nghệ thuật khắc họa nhân vật trữ tình

– Ngôn ngữ giàu cảm xúc, giàu hình ảnh: Từ ngữ giản dị, gần gũi, đậm chất quê hương nhưng giàu tính biểu tượng và sức gợi (như: “lưng còng”, “mắt hương”, “xương gầy”).

– Âm hưởng nhẹ nhàng, sâu lắng: Cách gieo vần, nhịp điệu tự nhiên, phù hợp với dòng chảy cảm xúc hoài niệm và tiếc thương.

– Sự kết hợp hài hòa giữa tả cảnh và tả tình: Cảnh vật không chỉ là bối cảnh mà còn là phương tiện diễn tả tâm trạng của nhân vật trữ tình, tạo chiều sâu cảm xúc.

– Nhận xét đặc điểm ngôn từ:

+ Giản dị, dễ hiểu: là lời ăn tiếng nói hằng ngày, không sử dụng từ Hán việt.

+ Từ ngữ diễn tả những hình ảnh quen thuộc, gần gũi dân quê: ngọn đèn, nón mê, cánh đồng, áo tơi, nón lá…

– Ý nghĩa: góp phần thể hiện không gian làng quê thân thuộc, bình dị; tình yêu quê hương của tác giả.

– Lí giải, so sánh:

+ Xuất phát từ sự mộc mạc chân quê của tâm hồn nhà thơ.

+ Có sự đồng điệu trong nét chân quê ở thơ Nguyễn Bính, Tế Hanh…

III. Kết bài

– Khái quát giá trị của bài thơ:“Về thăm ngoại” là tiếng lòng tha thiết của nhân vật trữ tình dành cho người bà đã khuất, đồng thời là lời nhắc nhở về giá trị của tình thân trong mỗi con người.

– Cảm nhận về nhân vật trữ tình: Qua hình tượng nhân vật trữ tình, người đọc cảm nhận được nỗi đau, sự tiếc nuối nhưng cũng là tình yêu sâu sắc dành cho ngoại. Bài thơ khơi gợi trong lòng người đọc sự trân trọng với những giá trị giản dị, ấm áp của tình thân và quê hương.

Bài tham khảo

Bài thơ Về thăm ngoại của Bình Nguyên là một khúc ca trữ tình sâu lắng, đậm chất quê hương, thấm đẫm tình yêu thương gia đình. Qua từng dòng thơ, hình tượng nhân vật trữ tình hiện lên với nỗi niềm xúc động, tình cảm chân thành và sự trăn trở đầy nhân văn khi trở về thăm ngoại. Hình tượng ấy không chỉ là sự kết nối giữa quá khứ và hiện tại mà còn mang tính chất đại diện cho những giá trị nhân văn của lòng biết ơn, tình yêu thương gia đình và sự trân trọng cội nguồn.

Nhân vật trữ tình trong bài thơ hiện lên từ những bước chân trở về quê hương, trên “con đường vẫn gió ngày xưa”. Không gian mở đầu bài thơ là một con đường quen thuộc, mang theo ký ức tuổi thơ và những kỷ niệm gắn bó với ngoại. “Chiều mưa trắng đồng” nhuốm màu buồn man mác, là biểu tượng của thời gian trôi qua, nhuộm lên không gian quê hương một vẻ trầm mặc. Trên con đường ấy, nhân vật trữ tình dường như đang trở về với chính mình, với ký ức thân thương được tái hiện qua hình ảnh ngoại và cảnh vật nơi đây. Cảm giác thân thuộc hòa quyện với nỗi nhớ thương làm nổi bật tình yêu gia đình sâu sắc trong trái tim nhân vật.

Hình ảnh ngoại được khắc họa thông qua những chi tiết vừa hiện thực vừa mang tính biểu tượng. Ngoại hiện lên như bãi Giang, một biểu tượng quen thuộc của làng quê, với “tấm lưng còng” gợi lên sự lam lũ, tảo tần của một đời người. Tấm lưng còng ấy là dấu vết của thời gian, là minh chứng cho những hy sinh âm thầm của ngoại dành cho con cháu. “Bao nhiêu khúc thẳng khúc vòng oãi ra” là một hình ảnh đầy chất thơ, không chỉ miêu tả đường nét cảnh vật mà còn là sự ẩn dụ tinh tế cho những gập ghềnh, thăng trầm trong cuộc đời ngoại. Nhân vật trữ tình cảm nhận được những điều ấy qua ánh mắt nhìn sâu vào cảnh vật, thấy ngoại hòa quyện với thiên nhiên như một phần không thể tách rời.Tình cảm yêu thương, trân trọng ngoại được nhân vật trữ tình thể hiện qua từng câu thơ miêu tả tinh tế. Không gian vườn quê với “màu khói bạc hà” và tiếng chim già không chỉ gợi lên vẻ đẹp bình dị của làng quê mà còn là sự kết nối giữa con người và thiên nhiên. Trong sự im lặng của không gian ấy, “mắt hương rưng rức như tìm bóng ai” là một chi tiết đặc sắc, diễn tả nỗi cô đơn, nỗi nhớ của ngoại, cũng như sự thấu hiểu và đồng cảm của nhân vật trữ tình. Đôi mắt ấy không chỉ tìm kiếm hình bóng những người thân yêu mà còn mang trong nó cả nỗi niềm trăn trở, khắc khoải với thời gian và những gì đã qua.

Nhân vật trữ tình không chỉ thăm ngoại trong hiện tại mà còn cảm nhận được những đau đáu của ngoại về sự chia ly, về nỗi mong nhớ những đứa con đi xa. Chi tiết “giấc ngoại đêm cài hương cây” hay “đăm đăm ngoại nắm xương gầy ngoái theo” chứa đựng sự day dứt, niềm trăn trở của một người bà luôn mong ngóng con cháu. Nhân vật trữ tình không chỉ là người quan sát mà còn hòa mình vào cảm xúc ấy, cảm nhận rõ nỗi đau, sự hy sinh của ngoại. Qua đó, hình tượng nhân vật trữ tình được khắc họa với chiều sâu tâm hồn, sự nhạy cảm và lòng biết ơn sâu sắc đối với cội nguồn.

Hình tượng nhân vật trữ tình trong bài thơ không chỉ thể hiện tình yêu thương gia đình mà còn gửi gắm những giá trị nhân văn cao cả. Hình ảnh ngoại và khung cảnh quê hương vừa cụ thể vừa mang tính khái quát, đại diện cho những người bà, người mẹ tảo tần, đại diện cho cội nguồn của mỗi con người. Nhân vật trữ tình trở về với quê hương không chỉ để thăm ngoại mà còn để tìm lại những giá trị cốt lõi, để kết nối với quá khứ, từ đó làm giàu thêm đời sống tinh thần của chính mình. Những cảm xúc mà nhân vật trữ tình trải qua, từ nỗi buồn man mác đến sự trân trọng và biết ơn, đều hướng tới một thông điệp: hãy luôn nhớ về cội nguồn, trân quý những người thân yêu trong cuộc đời.
Bài thơ kết thúc trong hình ảnh ngoại ngoái theo, như một biểu tượng của sự mong ngóng, chờ đợi và tình yêu thương vô hạn. Nhân vật trữ tình cũng mang theo nỗi niềm ấy, một nỗi niềm không chỉ là tình yêu thương mà còn là sự trăn trở về trách nhiệm, về lòng biết ơn đối với ngoại. Về thăm ngoại không chỉ là một hành trình về quê mà còn là hành trình tìm lại giá trị của tình cảm gia đình, là sự thức tỉnh trong lòng người về ý nghĩa của những mối quan hệ thiêng liêng, giản dị.

Hình tượng nhân vật trữ tình trong bài thơ Về thăm ngoại hiện lên với vẻ đẹp của tình yêu gia đình, sự trân trọng cội nguồn và những cảm xúc nhân văn sâu sắc. Qua nhân vật này, Bình Nguyên không chỉ thể hiện tài năng khắc họa tâm trạng và cảm xúc mà còn gửi gắm thông điệp về giá trị bền vững của tình cảm gia đình. Bài thơ là lời nhắc nhở đầy ý nghĩa rằng, trong nhịp sống hối hả, mỗi chúng ta cần dừng lại, trở về với cội nguồn để hiểu rõ hơn về chính mình, để trân trọng những gì giản dị nhưng thiêng liêng nhất trong cuộc đời.