
Phân tích chủ đề và những nét đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của truyện ngắn “Quê mẹ” của Thanh Tịnh
I. Mở bài
Thanh Tịnh (1911 – 1988) là một cây bút xuất sắc của văn học Việt Nam giai đoạn 1930 – 1945. Ông nổi tiếng với lối viết nhẹ nhàng, tinh tế, giàu chất trữ tình và thấm đẫm tình người. Bên cạnh thơ, các truyện ngắn của Thanh Tịnh thường khắc họa vẻ đẹp bình dị của cuộc sống và con người quê hương, gợi nhiều xúc động trong lòng bạn đọc. Quê mẹ là một truyện ngắn tiêu biểu, thể hiện rõ phong cách ấy, vừa giàu ý nghĩa nhân văn, vừa đặc sắc về nghệ thuật xây dựng nhân vật và giọng điệu.
II. Thân bài
1. Nét đặc sắc về nội dung
a. Tác phẩm phản ánh nỗi lòng của người con gái lấy chồng xa quê
Nhân vật chính cô Thảo đã rời quê để về làm dâu ở làng khác. Cuộc sống nơi nhà chồng không khá giả, chỉ trông vào mấy mẫu ruộng, nhưng cô vẫn chu toàn bổn phận. Ngày giỗ ông bên ngoại, cô xin phép về quê. Hành trình ấy tuy vất vả nhưng chan chứa niềm vui, bởi đó là dịp cô được trở lại với mẹ và các em. Khi về tới nhà, cô sống trọn trong vòng tay yêu thương, dù thoáng chạnh lòng trước lời mỉa mai của người họ hàng. Ra đi vào sáng hôm sau, cô không quên chia hết tiền dành dụm cho các em, hứa tặng mẹ quần áo mới, rồi lại trở về với cuộc sống lao động tất bật ở nhà chồng, trong lòng luôn hướng về quê mẹ.
b. Ngợi ca tình yêu thương gia đình và nghĩa tình quê hương
Cô Thảo hiện lên như hình ảnh tiêu biểu của người phụ nữ Việt Nam: hiếu thảo, giàu đức hy sinh, luôn biết quan tâm và chia sẻ. Dù bản thân không dư dả, cô vẫn nghĩ đến mẹ già và các em thơ, vẫn mong làm được điều gì đó để bù đắp cho gia đình. Tình cảm ấy vừa mộc mạc vừa sâu lắng, tạo nên sức lay động lớn nơi người đọc.
c. Thể hiện niềm cảm thông sâu sắc của nhà văn với số phận người phụ nữ
Qua câu chuyện, Thanh Tịnh bày tỏ sự thấu hiểu với nỗi nhớ quê, nhớ gia đình của những người con gái phải sống xa nơi chôn nhau cắt rốn. Ông không chỉ ghi lại một lát cắt đời thường, mà còn gợi ra khát vọng được sống trong một tình yêu thương chân thành, bình yên, điều mà bất cứ ai cũng mong muốn.
2. Nét đặc sắc về nghệ thuật
a. Nghệ thuật xây dựng nhân vật tinh tế.
Nhân vật cô Thảo được khắc họa chủ yếu qua lời nói, hành động và đặc biệt là diễn biến tâm lí:
+ Đêm trước khi về quê, cô tất bật chuẩn bị quà, cẩn thận đến mức giấu buồng chuối để tránh chuột phá, mượn đôi hoa tai và chiếc nón mới, cho thấy sự chu đáo và một chút sĩ diện.
+ Trên đường về làng, mỏi chân nhưng vẫn đi bộ để tiết kiệm tiền mua quà cho các em, biểu hiện của tình thương và sự hy sinh.
+ Khi gặp người làng, cô niềm nở chào hỏi, hạnh phúc và tự hào khi trở về.
+ Khi ở bên mẹ và các em, cô rưng rưng xúc động, sẵn sàng chia hết số tiền dành dụm.
+ Trở lại nhà chồng, cô làm việc quần quật nhưng vẫn nhớ quê, nhớ mẹ, nhớ em.
Những chi tiết nhỏ nhưng giàu sức gợi đã giúp nhân vật trở nên sống động, chân thật và gần gũi.
b. Giọng văn nhẹ nhàng, thấm đượm chất trữ tình
Thanh Tịnh không dùng những xung đột kịch tính, mà để câu chuyện trôi đi êm ả như một dòng sông quê. Giọng văn dịu dàng, mộc mạc nhưng tinh tế, đủ để khắc họa rõ những cung bậc cảm xúc của nhân vật và truyền tải thông điệp nhân văn.
c. Kết cấu truyện giản dị nhưng chặt chẽ.
Tác phẩm được kể theo trình tự thời gian: trước khi về quê – trên đường về – ở quê – trở lại nhà chồng. Cách kể ấy giúp người đọc dễ dàng theo dõi và đồng hành cùng nhân vật, đồng thời tạo sự liền mạch trong cảm xúc.
III. Kết bài
Quê mẹ là một truyện ngắn giàu chất thơ, đậm tình người, mang đến cho người đọc cả sự đồng cảm lẫn sự trân trọng đối với tình cảm gia đình và quê hương. Bằng ngòi bút tinh tế, Thanh Tịnh đã xây dựng thành công hình ảnh cô Thảo, người phụ nữ Việt Nam giàu yêu thương, thủy chung và biết hy sinh. Truyện không chỉ gợi nhớ về chốn quê bình yên, mà còn khơi dậy trong mỗi người tình yêu gia đình sâu sắc, để mỗi khi nhớ về “quê mẹ”, ta lại thấy lòng mình ấm áp giữa bao bộn bề của cuộc sống.
Bài làm tham khảo
Thanh Tịnh (1911 – 1988) là một trong những cây bút tiêu biểu của văn học Việt Nam giai đoạn 1930 – 1945. Ở cả thơ và truyện ngắn, ông đều để lại dấu ấn đặc biệt với phong cách viết nhẹ nhàng, tinh tế, đậm chất trữ tình. Văn chương của ông như một dòng suối trong veo, chảy chậm rãi nhưng thấm sâu vào tâm hồn người đọc, gợi nhớ gợi thương những gì bình dị nhất của đời sống quê hương. “Quê mẹ” là một trong những tác phẩm đặc sắc nhất của Thanh Tịnh, ghi lại một lát cắt đời thường mà qua đó mở ra bao lớp nghĩa về tình mẹ, tình quê, tình chị em và nỗi lòng của người phụ nữ lấy chồng xa quê.
Câu chuyện xoay quanh nhân vật chính là cô Thảo, một người con gái rời bỏ ngôi làng thân thương để về làm dâu xứ khác. Chồng cô chỉ là một hương thơ của làng, gia cảnh không mấy khá giả, cuộc sống chỉ dựa vào mấy mẫu ruộng, năm này qua tháng khác. Nhưng dù ở hoàn cảnh nào, cô vẫn giữ gìn nề nếp gia phong, cần cù và nhẫn nại. Ngày giỗ ông bên ngoại, cô xin phép nhà chồng trở về thăm quê. Đêm trước chuyến đi, cô thao thức không ngủ được, lòng rộn rã mà cũng lo toan đủ bề. Cô đặt con ngủ yên bên chồng rồi lật đật xách dao ra vườn chuối, hì hục chặt một buồng chuối mật đem vào nhà, giấu thật kỹ để tránh chuột phá. Cô còn sang nhà cô Thị mượn đôi hoa tai vàng và chiếc nón lá mới, một chút sĩ diện của người con gái xa quê, muốn khi trở về vẫn giữ được hình ảnh tươm tất trước mắt bà con.
Sáng hôm sau, cô bước đi trên con đường làng xưa quen thuộc, lòng dâng trào những ký ức thời con gái. Mỗi bước chân, mỗi hàng cây, mỗi làn gió như đánh thức trong cô cả một miền thương nhớ. Dù mỏi chân, cô vẫn quyết đi bộ để dành dụm chút tiền mua quà cho các em. Gặp người làng trên đường, cô niềm nở chào hỏi, ánh mắt rạng rỡ niềm vui. Niềm hân hoan ấy như được nhân lên khi cô đặt chân về tới nhà. Mẹ cô mừng tủi đón con, các em ríu rít quây quanh, và nụ cười không tắt trên môi cô Thảo. Nhưng đâu đó, trong khoảnh khắc, cô vẫn thấy lòng chùng xuống khi nghe lời mỉa mai của người chị em họ về công việc của chồng mình, nỗi chạnh lòng nhỏ bé nhưng đủ để khắc sâu sự thiệt thòi của người phụ nữ lấy chồng xa.
Cô ở nhà đến sáng hôm sau. Trước khi đi, cô lấy hết số tiền dành dụm được trong cả một năm chia cho các em, hứa với mẹ sẽ gửi về hai cặp quần áo mới để mặc Tết, dù trong lòng chính cô cũng không biết sẽ xoay xở thế nào. Trở lại nhà chồng, cô lại lao vào guồng công việc từ sáng sớm đến tối mịt, tối tăm cả mày mặt, nhưng trong từng phút giây nhàn rỗi, cô vẫn ra cửa sau nhìn về phía quê nhà, nơi có mẹ già và các em thơ đang chờ đợi.
Bằng một cốt truyện giản dị, “Quê mẹ” đã mở ra cả một thế giới cảm xúc sâu lắng. Tác phẩm phản ánh nỗi lòng của người con gái lấy chồng xa quê: niềm háo hức khi trở về, niềm hạnh phúc được sống trong vòng tay yêu thương của gia đình, xen lẫn những chạnh lòng và lo toan cho cha mẹ, em út. Qua đó, Thanh Tịnh ngợi ca tình yêu thương gia đình, tình nghĩa quê hương, những giá trị tinh thần bền vững và thiêng liêng. Hình ảnh cô Thảo cũng là lời tri ân của nhà văn với vẻ đẹp tâm hồn người phụ nữ Việt Nam: hiếu thảo, thủy chung, giàu đức hy sinh và biết vun vén cho hạnh phúc của người thân. Đồng thời, câu chuyện còn là lời cảm thông sâu sắc cho những thiệt thòi, nhớ nhung mà họ phải gánh chịu, khơi dậy khát vọng về một cuộc sống giản dị, chân thành, đậm nghĩa tình.
Thành công của truyện trước hết đến từ nghệ thuật xây dựng nhân vật tinh tế. Cô Thảo không được giới thiệu bằng những lời bình trực tiếp, mà hiện lên qua những hành động nhỏ, cử chỉ đời thường và cả những biến chuyển tinh vi trong tâm trạng. Từ dáng vẻ tất bật chuẩn bị quà đêm trước khi về quê, bước chân mỏi nhưng vẫn cố đi bộ trên đường, nụ cười rạng rỡ khi gặp người làng, ánh mắt rưng rưng khi ở bên mẹ, đến hình bóng cô lặng lẽ nơi cửa sau nhà chồng nhìn về quê cũ – tất cả tạo nên một bức chân dung sống động và chân thực. Giọng văn của Thanh Tịnh nhẹ nhàng, giàu chất thơ, không có xung đột kịch tính nhưng lại bền bỉ thấm vào lòng người đọc như mưa bụi đầu xuân, gợi ra bao cảm xúc man mác. Kết cấu truyện mạch lạc, theo trình tự thời gian, để người đọc như cùng đồng hành với cô Thảo trong cả hành trình về quê và trở lại.
“Quê mẹ” không chỉ đơn thuần là câu chuyện về một lần trở về thăm nhà, mà còn là bức tranh đậm chất trữ tình về tình mẹ, tình quê, tình chị em, những sợi dây vô hình nhưng bền chặt, nâng đỡ con người trong suốt cuộc đời. Quê hương là nơi ta sinh ra, lớn lên và gắn bó suốt tuổi thơ; khi xa, đó là chốn yêu thương để nhớ về, khi buồn khổ là bến bờ để tìm sự sẻ chia. Với “Quê mẹ”, Thanh Tịnh đã để lại trong lòng người đọc một dư âm ấm áp, để mỗi khi nghĩ về nơi chôn nhau cắt rốn, ta lại thấy lòng mình dịu lại, giữa nhịp sống hối hả vẫn còn đó một miền thương nhớ nguyên vẹn.