Nếu nhà văn Nguyễn Thi gắn liền với mảnh đất miền Nam ruột thịt, thì Tây Nguyên là nơi ghi dấu nhiều kỉ niệm, nhiều hình ảnh đẹp trong ngòi bút của nhà văn Nguyễn Trung Thành. Tiêu biểu cho các sáng tác đó là Rừng xà nu được in trong tập Trên quê hương những anh hùng Điện Ngọc, tác phẩm là sự ghi dấu về hiện thực của nhân dân đồng bào Tây Nguyên anh dũng chiến đấu chống đế quốc Mĩ, cuộc chiến không chỉ là của riêng thế hệ trẻ dân làng Xô Man Tnú, Rít, Mai, bé Heeng… Mà còn là sự lãnh đạo của người đứng đầu buôn làng là Cụ Mết. Một cây xà nu đại thụ – môt biểu tượng cho sức mạnh và sự bền bỉ trong chiến tranh và là linh hồn của buôn làng.

 Ngoại hình

Cụ Mết không xuất hiện ở ngay đầu tác phẩm nhưng sự xuất hiện của cụ qua ngòi bút của nhà văn Nguyễn Trung Thành cũng thực sự để lại những ấn tượng mạnh mẽ trong lòng bạn đọc. “Một bàn tay nặng trịch nắm chặt lấy vai anh như một kìm sắt… Ông cụ vẫn quắc thước như xưa, râu bây giờ đã dài tới ngực và vẫn đen bóng, mắt sáng và xếch ngược, vết sẹo ở má bên phải vẫn láng bóng!.. ngực căng như một cây xà nu lớn…” Nhà văn đã tập trung miêu tả ngoại hình từ ngay những dòng văn đầu tiên nói về cụ. Hiện lên với môt thân hình khỏe mạnh, hùng tráng; bộ râu dài tới ngực mà vẫn đen bóng cho thấy dáng dấp của một người già làng; đôi mắt sáng xếch ngược thể hiện trí tuệ tinh nhanh và sự uy cường của một vị già làng. Với vài nét miêu tả đó nhà văn cũng đã phần nào minh chứng được Cụ Mết là nhân vật hội tụ sức mạnh của núi rừng Tây Nguyên.

Giọng nói.

Nhưng không chỉ dừng lại đó nhà văn còn miêu tả về giọng nói của cụ Mết “ồ ồ, dội vang trong lồng ngực” đầy uy lực để có thể chỉ huy được nhân dân trong buôn làng một lòng một dạ kháng chiến. Cách nói của cụ như ra lệnh; không bao giờ cụ khen tốt hay giỏi nếu vừa ý thì nói “Được!”. Mệnh lệnh chiến đấu của cụ phát ra chắc nịch trong đêm Tnú bị giặc đốt mười ngón tay, “Chém! Chém hết!” như tiếng sấm bên tai không chỉ thúc giục tinh thần mỗi người, mà còn phần nào khiến bọn thằng Dục bị đòn bất ngờ và khiếp sợ. Nhưng giọng nói cụ Mết cũng thật đầm ấm, trang nghiêm, linh thiêng như một huyền thoại – đó là khi cụ Mết kể về câu chuyện của Tnú cho dân làng Xô Man. Mọi người vây quanh đống lửa trong không gian của nhà ưng và nghe cụ kể về cuộc đời Tnú với “tiếng nói rất trầm”. Cụ Mết như hiện thân cho truyền thống thiêng liêng, biểu tượng cho sức mạnh dân tộc của các đồng bào vùng Tây Nguyên, là niềm tự hào của cộng đồng buôn làng Xô Man. Giọng nói của cụ như là tiếng của cội nguồn, của núi rừng, của lịch sử, lời nói của cụ là sấm truyền sử thi, như những phán quyết của lịch sử, là sức mạnh của thời đại.

Trong mối quan hệ với cách mạng.

Trong mối quan hệ với Đảng và Cách mạng cụ Mết là sợi dây gắn kết dân làng với lí tưởng, chỉ dẫn của Đảng, bởi cụ luôn có niềm tin sâu sắc vào những đường lối của Đảng, tinh thần này được giáo dục cho dân làng Xô Man khắc cốt ghi tâm. Đã có lần cụ từng khẳng định niềm tin ấy: “Cán bộ là Đảng. Đảng còn, núi nước này còn.” Nhưng quan trọng hơn là cụ Mết đã đưa chân lí đó vào thực tiễn cuộc đấu tranh chống bọn đế quốc bằng những chân lí thật giản dị: “Nhớ lấy, ghi lấy, sau này tao chết rồi, bay còn sống kể lại cho con cháu: Chúng nó cầm súng, mình phải cầm giáo!…” Nhờ vào ý thức luôn giáo dục truyền thống vẻ vang của buôn làng cho các thế hệ mai sau mà dân làng Xô Man giữ được truyền thống kiên cường bất khuất khả năng giữ bí mật tuyệt đối, để làng họ mãi tự hào khi trong suốt 5 năm kháng chiến chưa có cán bộ nào bị giặc bắt hay bị giết trong cánh rừng xà nu này. Nhưng để hiểu vì sao cụ Mết lại có miền tin sâu sắc vào Đảng thì đó chính là nhờ vào sự am hiểu tường tận và giành giọt đường lối kháng chiến. Không chỉ là phương châm kháng chiến lấy bạo lực cách mạng để đập tan bạo lực phản cách mạng (chúng nó đã cầm súng, mình phải cầm giáo). Mà Đặc biệt hơn cụ còn am hiểu về cuộc kháng chiến trường kì của dân tộc: “ đánh thằng Mĩ phải đánh lâu dài”. Qua ngòi bút của Nguyễn Trung Thành ta còn thấy được tính kỉ luật cao trong con người cụ Mết ở cách chỉ huy dân làng khi trốn vào rừng lánh giặc chờ đợi thời cơ tiến hành khởi nghĩa: “thế là bắt đầu rồi. Đốt lửa lên! Tất cả người già, người trẻ, người đàn ông, người đàn bà, mỗi người tìm lấy một cây giáo, một cây mác, một cây dụ, một cây rựa. ai không có thì vót chông, năm trăm cây chông”. Nên vì thế, cụ Mết được nhà văn miêu tả như một cây xà nu đại thụ trong rừng, luôn tỏa bóng cho dân làng Xô Man trong cuộc chiến chống bọn đế quốc Mĩ, góp phần vào sự thành công của cuộc cách mạng trong cả nước.

Khi nói đến nhân vật cụ Mết trong tác phẩm rừng xà nu, Nguyễn Trung thành không nói đến phẩm chất cao quý của cụ đối với Tnú đối với dân làng Xô Man mà chỉ khắc họa. Cụ Mết hiện lên với lòng yêu dân làng, yêu nước và căm thù giặc sâu sắc, quan tâm từ việc nhỏ nhất đến những chuyện lớn lao nhất diễn ra trong buôn làng Xô Man ấy. Đối với Tnú cụ luôn lấy anh làm tấm gương cho thế hệ trẻ noi theo, để học tập anh mà một lòng theo cách mạng, tiêu biểu cho sự giáo dục của cụ là bé Heeng, bé Heeng đã tiếp thu truyền thống của Tnú qua cách giáo dục của cụ Mết. Trong lòng cụ Tnú hiện lên chân thật bởi “đời nó khổ nhưng bụng nó sạch như nước suối làng ta”. Cụ thương những người dân Xô Man như người thân trong nhà với một sự đùm bọc, lãnh đạo che trở cho tất cả các thành viên. Từ đó, mà cụ trở thành người cha tinh thần, người truyền ngọn lửa tự do, và là linh hồn cuộc đồng khởi của dân làng Xô Man.

Cụ mết không phải là nhân vật chính trong ngòi bút của nhà văn nhưng qua tác phẩm ta cũng thấy được vai trò to lớn của cụ trong việc tô thắm hình tượng nhân vật Tnú với lối kể chuyện lồng trong truyện qua “chuyện một đêm” của làng Xô Man. Hình ảnh cụ Mết khiến ta liên tưởng tới nhân vật chú Năm trong tác phẩm “Những đữa con trong gia đình” hai con người ở hai vùng miền nhưng trong cùng một thời đại, là thế hệ đi trước, là lịch sử, là người giữ lửa và truyền ngọn lửa cho các thế hệ trẻ là tinh thần của dân tộc góp phần to lớn vào thắng lợi chung của cả nước, vào một ngày giải phóng hoàn toàn đất nước, dân tộc được tự do.

Hình ảnh cụ Mết tuy xuất hiện ít qua ngòi bút của nhà văn Nguyễn Trung Thành, nhưng những gì nhà văn miêu tả về người già làng với một lòng theo Đảng, tin tưởng cách mạng càng làm them giá trị cho tác phẩm Rừng xà nu có sức âm vang tới hôm nay và mai sau. Trong lòng bại đọc cụ Mết mãi là hình tượng bất tử cua cây xà nu đại thu vươn sức bảo vệ cho thế hệ trẻ phát triển để thực hiện thắng lợi thành công cuộc cách mạng dân tộc này.