Phân tích truyện ngắn "Bến thời gian" của Tạ Duy Anh

Bến thời gian

Bà Hảo bị mù cả hai mắt từ khi tôi chưa ra đời. Tôi và cháu nội bà – cái Hoa- cùng sinh một năm. Bà Hảo đón cái Hoa về nuôi mà không chịu ra thị trấn ở với bố mẹ nó. Thế là cái Hoa trở thành bạn thân thuở bé của tôi. Chúng tôi quấn quýt với nhau như hai anh em ruột. Hàng ngày tôi đều sang với cái Hoa và hai đứa thường bí mật bày ra đủ trò tinh quái. Bà Hảo ngồi ở bờ hiên và bà luôn luôn tìm được việc gì đó vừa làm vừa canh chừng chúng tôi. Bà biết khi nào chúng tôi đang ở gần bờ ao, gióng lên một câu thật nghiêm:

– Cả hai đứa quay vào! Cấm chỉ ra bờ ao.

Tôi và cái Hoa chỉ còn biết lấm lét nhìn nhau phục tài bà. Có lần chúng tôi vờ im lặng đến cạnh bà. Đang yên trí là bà Hảo không biết thì tiếng bà thản nhiên cất lên:

– Giận gì nhau mà im như thóc thế?

Chúng tôi phá lê cười. Bà Hảo mắng yêu:

– A, gớm cái quân này, định trêu bà phỏng. Chúng mày có độn thổ bà vẫn biết moi lên như moi khoai ấy.

Chúng tôi bèn mỗi đứa một bên áp vào ngực bà:

– Làm sao bà trông thấy chúng cháu?

– Lớn lên khắc biết – bà Hảo chớp chớp cặp mắt – người ta chẳng ai chỉ toàn gặp rủi đâu.

Chúng tôi chỉ cảm nhận từ lời nói của bà một điều gì đó mơ hồ mà thiêng liêng. Điều chắc chắn là bà Hảo không thể nhìn thấy chúng tôi nếu bà không yêu chúng tôi như những báu vật.

Lớn lên, đứa trước, đứa sau cả tôi và cái Hoa cùng ra thị trấn, cách làng đúng một ngày xe ngựa.

Thời gian đầu chưa quen môi trường mới, cả hai đứa thường xin bố mẹ về làng thăm bà. Khi bác xà ích vui tính và tốt bụng ghìm con ngựa để tôi và cái Hoa nhảy xuống, đã thấy bà Hảo chống gậy chờ sẵn ở đó. Chúng tôi, mỗi đứa một bên dìu bà về nhà. Bà Hảo bảo bà đã nghe thấy tiếng lọc cọc, lọc cọc của chiếc xe gõ từ trong giấc mơ của bà những đêm trước. Sau này tôi mới biết, chiều nào bà cũng đợi chúng tôi tại nơi chiếc xe ngựa dừng trả khách ở điểm cuối cùng.

Những chuyến thăm bà Hảo của chúng tôi thưa dần. Cả tôi và cái Hoa đều có lũ bạn và con đường về làng, vẫn chỉ có một ngày xe ngựa, trở nên xa mù mịt. Thảng hoặc có giỗ, tết…chỉ mình cái Hoa theo bố mẹ về. Nhưng nó lại đi ngay. Nó bảo bà Hảo rất nhớ tôi và mong tôi học hành cẩn thận. Ban đầu tôi đón nhận điều đó với một chút ân hận vì không về thăm bà. Nhưng rồi tôi quên dần nhiều thứ trong đó có cái làng hẻo lánh của mình, nơi bà Hảo vẫn ngày đêm nghe tiếng lọc cọc của xe ngựa…

(Lược một đoạn: Sau đó nhân vật tôi cùng Hoa đỗ đại học và ra thành phố. Tôi dần lãng quên làng nhỏ tuổi thơ. Nhưng rồi một ngày, sau những vấp ngã trên đường đời, tôi đã tìm về làng nhỏ năm xưa. Tôi đi trên chiếc xe ngựa thân quen năm nào của bác xà ích và bao kỉ niệm chợt ùa về)

Tôi lại dỏng tai đón nhận thứ âm thanh giống như dao động tắt dần của quả lắc đồng hồ. Lát sau thì bà Hảo hiện ra ở lối rẽ. Bà dò đường một cách chật vật, toàn bộ tinh lực hướng về bến xe ngựa. Không cầm được, tôi lao như tên bắn về phía bà:

– Bà! Tôi nghẹn ngào- cháu bị người ta phản bội rồi…

Bà Hảo lần lần từ đầu đến vai tôi như thể xem bà có đang mơ không rồi cười một cách mãn nguyện:

– Bố mày, lớn thế còn khóc như con nít ấy. Dễ thường suôn sẻ cả có khi nó chả thèm biết bà sống hay chết.

– Làm sao bà biết điều đó? – Tôi hỏi bà bằng nỗi sợ hãi.

– Lớn lên khắc biết – bà Hảo vẫn trả lời tôi như từng trả lời hồi tôi còn bé.

Tôi có cảm giác bà Hảo cũng thuộc số người quyết sống chỉ để làm việc không thể bỏ dở. Bởi vì ngay sau đó bà bảo tôi:

– Từ ngày mai bà có thể chết mà không luyến tiếc điều gì.

Tôi đứng chết lặng, cảm thấy vang lên trong lồng ngực tiếng gõ da diết và tàn nhẫn của thời gian. Trước mắt tôi giờ đây là những bến thời gian trắng xóa mà tôi sẽ phải một mình vượt qua.

(Trích Bến thời gian, Tạ Duy Anh, Truyện ngắn chọn lọc – Tạ Duy Anh, NXB Hội nhà văn)

Dàn ý tóm tắt

I/Mở bài

– Nhà văn Tạ Duy Anh, với lối viết giàu cảm xúc và tinh tế, đã mang đến cho người đọc những câu chuyện không chỉ chứa đựng những giá trị nhân văn mà còn là những bài học sâu sắc về tình người.

– Truyện ngắn “Bến thời gian” là một tác phẩm tiêu biểu của ông, nơi mà nhân vật bà Hảo trở thành biểu tượng của sự yêu thương vô bờ bến và những giá trị tinh thần không thể bị thời gian và cuộc sống xô bồ làm phai nhạt.

III/Thân bài

a. Khái quát

– Tạ Duy Anh là một trong những cây bút nổi bật của nền văn học Việt Nam thời kỳ đổi mới.

– Ông sinh năm 1959 tại Hà Tây, nay thuộc Hà Nội. Từng là một cán bộ giám sát và trung sĩ bộ binh, ông mang trong mình những trải nghiệm sống phong phú, từ đó sáng tác ra những tác phẩm đậm chất hiện thực và đầy cảm xúc.

– Phong cách sáng tác của Tạ Duy Anh thường tập trung vào khai thác sâu vào tâm lý nhân vật qua lăng kính đầy nhân văn và tinh tế.

– Truyện ngắn “Bến thời gian” được kể theo ngôi thứ nhất, qua điểm nhìn của nhân vật “tôi.”

– Cốt truyện đơn tuyến, tập trung vào mối quan hệ giữa “tôi,” bà Hảo, và Hoa – những người có mối gắn bó chặt chẽ từ thuở ấu thơ.

– Nhân vật trung tâm của truyện là bà Hảo, người thể hiện rõ nhất chủ đề về tình yêu thương và sự hy sinh.

b. Tóm tắt và nêu chủ đề

– Truyện “Bến thời gian” kể về kỷ niệm tuổi thơ giữa nhân vật “tôi” và cô bạn Hoa, cả hai đều lớn lên dưới sự chăm sóc của bà Hảo. Bà Hảo, dù bị mù, vẫn luôn tỏ ra thông thái và yêu thương hai đứa trẻ như báu vật. Sau khi lớn lên, “tôi” và Hoa rời làng ra thị trấn, dần dần quên đi bà Hảo. Nhưng sau những vấp ngã trong cuộc sống, “tôi” tìm về quê hương và nhận ra tình cảm chân thành mà bà Hảo dành cho mình, cũng như những giá trị mà bà đã đem đến.

– Đề tài của truyện là về tình người, tình thân, và sự gắn bó với những giá trị tinh thần qua thời gian. Đây là một đề tài quen thuộc trong văn học, nhưng được Tạ Duy Anh khai thác một cách mới mẻ qua góc nhìn của một người trở về với ký ức sau những biến cố của cuộc đời.

– Chủ đề của truyện nhấn mạnh vào sự trường tồn của tình cảm gia đình và giá trị nhân văn, dù thời gian có trôi qua và cuộc sống có thay đổi.

c. Phân tích nhân vật chính

– Bà Hảo là nhân vật chính trong truyện, một người phụ nữ mù lòa nhưng giàu lòng nhân ái và sự thông thái. Hoàn cảnh của bà thật đáng thương khi mất đi khả năng nhìn từ khi còn trẻ, nhưng bà vẫn giữ được tinh thần lạc quan và tình yêu thương vô bờ bến dành cho những đứa trẻ trong làng. Dù không nhìn thấy, bà Hảo vẫn có thể “thấy” bằng trái tim, luôn nhận biết được sự hiện diện của “tôi” và Hoa qua những chi tiết rất nhỏ như tiếng động hoặc sự yên lặng bất thường.

– Hành động, lời nói, và suy nghĩ của bà Hảo đều toát lên sự yêu thương và quan tâm sâu sắc. Những câu nói của bà như “lớn lên khắc biết” không chỉ là lời dạy dỗ mà còn là sự nhắn nhủ về kinh nghiệm sống, về sự từng trải mà chỉ có thời gian mới có thể mang lại. Sự chờ đợi của bà mỗi khi “tôi” và Hoa trở về làng, dù biết trước rằng họ sẽ không về thường xuyên, thể hiện sự kiên nhẫn và hy sinh thầm lặng của một con người đã bước sang tuổi xế chiều. =>Nhà văn Tạ Duy Anh đã xây dựng nhân vật bà Hảo như một biểu tượng của tình thương vô điều kiện và sự bền bỉ của tình cảm gia đình. Qua nhân vật này, ông gửi gắm thông điệp về giá trị của những mối quan hệ gia đình, về lòng yêu thương và sự hy sinh thầm lặng mà không phải ai cũng nhận ra khi chưa trải qua những vấp ngã.

d. Phân tích các nhân vật khác

– Ngoài bà Hảo, các nhân vật như “tôi” và Hoa cũng đóng vai trò quan trọng trong việc làm nổi bật chủ đề của truyện. Nhân vật “tôi” và Hoa đều là những đứa trẻ gắn bó với bà Hảo từ nhỏ, nhưng sau này dần quên đi nguồn gốc của mình khi rời xa làng quê. Họ tượng trưng cho sự thay đổi của thời gian và cuộc sống hiện đại, khi con người dần quên đi những giá trị cốt lõi và tình cảm chân thành mà họ từng có.

– Nhân vật “tôi” là người trải qua một hành trình từ sự lãng quên đến nhận ra giá trị của quá khứ và tình cảm gia đình. Hoa, dù ít được miêu tả chi tiết, cũng là một phần quan trọng trong mối quan hệ ba chiều này. Sự trở lại của “tôi” và Hoa về với bà Hảo là một sự quay về với những giá trị nguyên sơ, và là sự nhận thức về những điều thực sự quan trọng trong cuộc sống.

e. Đánh giá về nghệ thuật của đoạn trích

“Bến thời gian” có nhiều nét đặc sắc về nghệ thuật kể chuyện:

– Truyện ngắn có cốt truyện đơn giản, không quá nhiều kịch tính, nhưng lại chứa đựng một sức mạnh cảm xúc lớn lao.

– Tác phẩm được kể theo ngôi thứ nhất, qua điểm nhìn của nhân vật “tôi,” giúp người đọc dễ dàng đồng cảm và hiểu sâu hơn về những suy nghĩ và cảm xúc của nhân vật. Việc sử dụng điểm nhìn của nhân vật chính cũng tạo nên sự gần gũi và chân thực cho câu chuyện.

– Cách dựng tình huống trong truyện mang tính chất nhẹ nhàng nhưng đầy ý nghĩa. Tác giả khéo léo xây dựng tình huống về những lần trở về thăm bà Hảo của nhân vật “tôi” và Hoa, qua đó phản ánh sự thay đổi của con người và thời gian. Các tình huống này không quá căng thẳng, nhưng đủ để tạo nên những khoảnh khắc xúc động và sâu lắng.

– Tạ Duy Anh cũng rất thành công trong việc khắc họa nhân vật qua dòng nội tâm và qua hành động, lời nói. Bà Hảo được miêu tả không chỉ qua những gì bà làm mà còn qua những gì bà không nói ra, qua những biểu hiện tinh tế và sự chờ đợi thầm lặng.

– Ngôn ngữ trong truyện giàu cảm xúc, tinh tế, và có tính biểu cảm cao, giúp khắc sâu những tình tiết và tạo nên sự đồng cảm mạnh mẽ từ phía người đọc.

– Giọng điệu trong truyện mang tính trầm buồn, nhưng cũng ấm áp và đầy xót xa, phù hợp với nội dung và chủ đề của câu chuyện.

f. Đánh giá chung và liên hệ

– Truyện ngắn “Bến thời gian” của Tạ Duy Anh là một tác phẩm đặc sắc về cả nghệ thuật và nội dung.

– Tác phẩm không chỉ kể về câu chuyện của một người bà yêu thương cháu mà còn là một bài học về giá trị của những tình cảm chân thành, những giá trị không thể bị thời gian làm phai nhạt.

– Qua câu chuyện, Tạ Duy Anh cho thấy tài năng trong việc miêu tả tâm lý nhân vật và sự tinh tế trong cách kể chuyện, để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng người đọc.

– Thông điệp mà tác phẩm gửi gắm đó là sự nhận thức muộn màng nhưng cần thiết về những giá trị mà chúng ta đã từng lãng quên, về tình thương yêu không điều kiện của những người thân yêu.

– Qua tác phẩm, người đọc có thể cảm nhận sâu sắc về trách nhiệm của mình trong việc gìn giữ và trân trọng những tình cảm gia đình, những giá trị tinh thần đã được vun đắp từ thế hệ này qua thế hệ khác.

III/Kết bài

– “Bến thời gian” của Tạ Duy Anh không chỉ là một truyện ngắn đặc sắc về nghệ thuật kể chuyện mà còn là một tác phẩm chứa đựng những giá trị nhân văn sâu sắc.

– Câu chuyện về bà Hảo và nhân vật “tôi” gợi cho người đọc những tình cảm ấm áp, đồng thời nhắc nhở chúng ta về trách nhiệm với những người thân yêu, về việc gìn giữ những giá trị tinh thần trong cuộc sống.

– Sức sống của truyện sẽ còn mãi trong lòng bạn đọc, như một lời nhắc nhở nhẹ nhàng nhưng thấm thía về tình cảm gia đình và những giá trị không bao giờ phai mờ dù cuộc sống có nhiều biến đổi.