Phân tích truyện ngắn “Bến tàu trong thành phố” - Xuân Quỳnh

Bến tàu trong thành phố

(Lược một đoạn: Nhà Hưng ở trong phố nhưng nó không biết ở đây có bến tàu thủy. Hằng ngày, sau buổi học, nó chỉ quanh quẩn trong nhà. Nó hay vẽ, thích nhất là vẽ tàu thủy. Hưng với một người anh khác mẹ tên Hà. Khi bố và mẹ anh chia tay, anh ở cùng mẹ. Nhưng bố mẹ Hưng vẫn rất quan tâm đến anh. Vì mẹ anh đi Liên Xô, anh chuyển đến ở nhà Hưng. Hưng không thích bởi từ nay không còn được chiều chuộng nhất nhà nữa. Anh Hà có đôi mắt xếch nên Hưng nghĩ chắc chẳng hiền.)

Có một hôm Hưng chạy chơi đâu về, thấy một vết mực loang trên cái tranh con tàu thủy để trên bàn mà Hưng vừa mới vẽ, tô màu cẩn thận. Hưng nghĩ ngay là anh Hà cố ý đánh đổ mực vào tranh. Hưng chộp lấy từ tranh vò nhàu đi rồi òa lên khóc. Hưng khóc và tiếc tranh thì ít, vì ức thì nhiều:
– Làm sao thế con? – Mẹ hỏi.
Anh Hà…. – Hưng vừa nói vừa nức nở. Anh Hà đánh đổ mực ra tranh của con.
– Không phải đâu. – Mẹ Hưng nói. – Không phải đâu, tại con mèo đấy. Ban nãy con mèo nó làm đổ mực tung tóe, anh Hà đã lau bàn và lọ mực, nhưng tranh của con thì không lau được.
– Không phải tại con mèo đâu, – Hưng đổ riệt cho Hà, – tại anh Hà đấy
– Tại con mèo!
– Tại anh Hà!
Hưng! Đột nhiên mẹ quát lên, chưa bao giờ Hưng thấy mẹ giận như vậy. Rồi mặt mẹ bỗng buồn hẳn đi, mắt mẹ rơm rớm. – Hưng tại sao con lại nghĩ ác về anh con vậy? […]
Con phải xin lỗi anh con.
Đến chiều, khi con mèo về ăn cơm, Hưng trông thấy chân con mèo có dính tí mực Hưng biết là mình đã nghi oan cho anh Hà nhưng vừa tự đi vừa ngượng nên Hưng vẫn lẳng lặng chẳng nói gì.
(Lược một đoạn: Đêm ấy, Hưng chủ động làm lành, hai anh em vui vẻ trò chuyện. Một hôm mẹ đưa hai anh em ra bến tàu chơi. Nghe tiếng còi tàu Hưng thấy nôn nao, tưởng như sắp phải xa anh Hà.)
Bỗng tự nhiên Hưng buột ra tiếng gọi:
– Anh Hà ơi!
– Gì thấy
– Anh ở đây với má và em mãi nhé!
– Mãi thì chắc chả được đâu, nhưng anh còn ở đây lâu, năm năm kia mà.
– Em biết rồi! Nhưng cuối cùng anh vẫn ở xa em, anh đi rồi em chơi với ai? Chẳng lẽ em ra bãi sông một mình, em chạy một mình, em cười một mình à? Chán lắm!
– Hay là, khi nào mẹ anh về, anh sẽ nói với mẹ anh xin chuyển công tác lên đây. Hai đứa ở gần nhau, má sẽ cho anh với Hưng ra bãi sông luôn. Chúng mình sẽ chơi với nhau mãi.
Chợt Hưng bậm môi, cúi đầu xuống rồi ngẩng lên, mếu máo:
– Anh Hà ơi! Anh đừng giận em nhé!
– Giận cái gì kia? – Hà ngơ ngác.
– Về cái chuyện đổ lọ mực ấy,
À…Mà anh không nhớ chuyện ấy đâu. Thôi chúng mình về đi, kẻo má đứng lâu một mình, má buồn…
Hai anh em nắm tay nhau chạy về phía bờ. Đằng sau là con tàu trắng đang đi xa dần […]

– Xuân Quỳnh –
(Nhiều tác giả, 65 truyện ngắn hay dành cho thiếu nhi, NXB Kim Đồng, 2022, tr.236-2408)

* Chú thích: Xuân Quỳnh (1942 – 1988) là gương mặt tiêu biểu của thơ ca Việt Nam hiệu đại, cũng là cây bút có nhiều truyện ngắn viết cho thiếu nhi. Truyện của Xuân Quỳnh vừa giản dị, gần gũi, vừa trong trẻo, thuần khiết mà vẫn sâu sắc, chan chứa tình người. Bến tàu trong thành phố là một trong những truyện ngắn đặc sắc của Xuân Quỳnh dành cho thiếu nhi.

Bài làm

Trong dòng chảy văn học Việt Nam hiện đại, Xuân Quỳnh không chỉ là nữ thi sĩ của những vần thơ tình tha thiết, đằm thắm mà còn là cây bút giàu duyên viết cho thiếu nhi. Văn xuôi của bà mang một vẻ đẹp riêng: trong trẻo, hồn nhiên, giản dị mà thấm đẫm tình người. Truyện ngắn “Bến tàu trong thành phố” là một minh chứng tiêu biểu, ghi dấu tài năng của nhà văn khi viết về thế giới tuổi thơ. Ẩn sau câu chuyện nhỏ bé đời thường là cả một bức tranh ấm áp về tình mẹ, tình anh em, những sợi dây gắn kết thiêng liêng của gia đình. Đoạn trích được chọn không chỉ khắc họa mâu thuẫn, sự hiểu lầm rồi hòa giải của hai anh em Hưng – Hà, mà còn gợi ra những chiêm nghiệm sâu xa về tình cảm gia đình.

Đoạn trích mở ra bằng tình huống đầy kịch tính: bức tranh con tàu, niềm say mê của Hưng bị loang mực. Đó là chi tiết đời thường nhưng được thổi hồn thành ngọn gió chao đảo cả thế giới tuổi thơ trong trẻo. Hưng òa khóc, vò nát tranh, vừa tiếc nuối vừa ấm ức, rồi đổ riệt lỗi lầm cho anh Hà. Đó không chỉ là sự nóng nảy bồng bột mà còn là thái độ đề phòng, chưa có thiện cảm với người anh khác mẹ. Ngay cả khi biết mình đã nghi oan, cậu bé vẫn lặng lẽ im lặng, vừa tự ái vừa ngượng ngùng. Thế nhưng, chính sự bướng bỉnh ấy lại mở đường cho một sự chuyển hóa sâu sắc trong tâm hồn Hưng. Từ chỗ gắt gỏng, ngờ vực, em bắt đầu thấy mình cần anh Hà, lo sợ một ngày anh rời xa. Những lời thổn thức hồn nhiên: “Anh ở đây với má và em mãi nhé” hay tiếng nghẹn ngào: “Anh Hà ơi, anh đừng giận em nhé!” là minh chứng cho tình cảm anh em đã được khơi dậy và lớn lên từ những va vấp đầu đời.

Nếu Hưng hiện lên với sự hồn nhiên, bướng bỉnh mà dễ xúc động, thì Hà lại tỏa sáng bằng tấm lòng vị tha và nhân hậu. Trước những lời buộc tội oan uổng, anh không trách cứ mà chỉ lặng lẽ lau vết mực. Khi nghe Hưng ngập ngừng xin lỗi, anh chỉ cười xòa: “Mà anh không nhớ chuyện ấy đâu”. Câu nói tưởng chừng đơn giản mà ấm áp, bao dung, như cái nắm tay gỡ bỏ mọi ngăn cách giữa hai tâm hồn trẻ thơ. Đặc biệt, Hà còn ước ao được cùng Hưng và má sống mãi bên nhau, ra bãi sông chơi đùa mỗi ngày. Tình thương yêu trong sáng ấy giống như một dòng nước ngọt lành, tưới mát tâm hồn non nớt của Hưng, để rồi cả hai anh em cùng nắm tay nhau chạy về phía bờ, phía sau là con tàu trắng đang rời bến, một hình ảnh giàu chất biểu tượng, gợi nỗi bâng khuâng chia xa nhưng cũng khẳng định sự gắn bó không thể chia lìa.

Đồng hành trong câu chuyện là hình ảnh người mẹ, hiện thân của tình yêu thương, sự bao dung và công bằng. Khi Hưng nằng nặc đổ lỗi cho anh, bà không chỉ bảo vệ người con riêng của chồng mà còn nghiêm khắc nhắc nhở Hưng: “Tại sao con lại nghĩ ác về anh con vậy?”. Đằng sau lời quở trách là nỗi buồn sâu thẳm, đôi mắt rơm rớm, chi tiết hé lộ tâm trạng khổ tâm của một người mẹ luôn mong con cái biết yêu thương, nương tựa vào nhau. Nhân vật mẹ hiện lên không ồn ào mà âm thầm tỏa sáng, là điểm tựa tinh thần gắn kết tình cảm gia đình.

Đoạn trích không chỉ thành công về nội dung mà còn đặc sắc ở phương diện nghệ thuật. Ngôi kể thứ ba tạo sự khách quan, giúp người đọc như được đứng ngoài quan sát và thấu hiểu từng suy nghĩ, hành động của nhân vật. Cốt truyện tưởng chừng giản dị, chỉ xoay quanh một vết mực loang và những lời trách móc trẻ thơ, nhưng lại mở ra cả một hành trình chuyển biến tâm lý tinh tế. Xuân Quỳnh đã khéo léo xây dựng nhân vật qua hành động, lời nói, tâm trạng: Hưng bướng bỉnh nhưng dễ mủi lòng; Hà điềm tĩnh, bao dung; mẹ nghiêm khắc mà chan chứa yêu thương. Ngôn ngữ kể chuyện bình dị, gần gũi như lời trò chuyện thường ngày, khiến người đọc cảm thấy như đang được chứng kiến câu chuyện trong chính gia đình mình. Đặc biệt, chi tiết hình ảnh con tàu trắng dần xa khuất được lựa chọn như một dấu lặng đầy sức gợi: con tàu ấy không chỉ chở nỗi lo chia biệt mà còn gợi mở khát vọng sum vầy, nhắn nhủ rằng tình thân mới là bến đỗ bình yên của mỗi con người.

Bằng giọng văn nhẹ nhàng, tự nhiên mà chan chứa tình cảm, Xuân Quỳnh đã viết nên một câu chuyện giản dị mà sâu sắc về gia đình. Đoạn trích trong “Bến tàu trong thành phố” ngợi ca tình mẹ bao dung, tình anh em gắn bó, đồng thời khơi gợi trong mỗi chúng ta sự trân trọng với những mối dây thiêng liêng trong đời. Giữa nhịp sống hiện đại bận rộn, câu chuyện nhỏ của Xuân Quỳnh vẫn ngân vang như lời nhắc nhở dịu dàng: hãy biết nâng niu và gìn giữ hạnh phúc gia đình, bến tàu yêu thương mà mỗi con người luôn mong muốn neo đậu.