Phân tích tình cảm của nhân vật trữ tình trong đoạn thơ trích bài "Mẹ và cánh đồng"

Mẹ và cánh đồng

“Khi tôi vun trồng xanh những ước mơ
Mẹ gánh mùa đông xuống đồng chiêm mặn
Lội dòng sông tát ánh trăng chống hạn
Cây lúa gầy nhễ nhại giọt phù sa.
[…] Cơn gió Lào cho mắt mẹ âu lo
Cỏ dại mọc tràn bờ xôi, ruộng mật
Đám lá lúa cứa nóng bừng da mặt
Ngọn cỏ gừng đâm nhói những bước chân.
[…] Và tôi như hạt thóc vàng bé nhỏ
Mẹ đã gieo hi vọng ở trên đồng
Chợt lo sợ ngày cuối mùa, hết vụ
Hạnh phúc mẹ chờ chẳng kịp trổ bông.”
(Trích “Mẹ và cánh đồng” – Trần Văn Lợi, “Miền gió cát”, NXB Thanh niên, 2000.)

(*) Chú thích:
Nhà giáo, nhà thơ Trần Văn Lợi sinh năm 1976 tại Nam Định, hiện là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam, uỷ viên Ban chấp hành Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Nam Định. Với niềm đam mê sáng tạo văn chương, ông không chỉ nổi bật trong lĩnh vực thơ ca mà còn sáng tác nhiều truyện ngắn, tản văn và nghiên cứu phê bình sâu sắc. Thơ Trần Văn Lợi giống tư chất của ông ngoài đời: chân thành, giản dị, trầm lắng mà đằm sâu, tha thiết, thể hiện một tâm hồn phong phủ, luôn gắn bỏ sâu sắc với làng quê, với những con người thân thuộc trong cuộc sống. Một số tác phẩm tiêu biểu của ông: “Miền gió cát” (2000); “Lật mùa” (2005); “Bàn tay châu thổ” (2010); “Đã như là hóa thạch những mồ hôi” (2019); “Qua những mùa trăng” (2015) và “Mùa hoa xoan tim” (2016).

Bài làm

Trong dòng chảy thơ ca hiện đại Việt Nam, hình tượng người mẹ luôn là một mạch nguồn sâu thẳm của xúc cảm, nơi kết tinh những giá trị tinh thần cao quý nhất của con người Việt. Bài thơ “Mẹ và cánh đồng” của Trần Văn Lợi là một khúc trầm lắng, thiết tha ngợi ca hình ảnh người mẹ lam lũ trên cánh đồng quê, đồng thời thể hiện tình cảm sâu nặng của nhân vật trữ tình dành cho mẹ, một tình cảm đầy biết ơn, xót thương và day dứt.

Trần Văn Lợi là một nhà thơ trưởng thành từ vùng quê Nam Định – mảnh đất giàu truyền thống văn hóa, nơi đã bồi đắp cho thơ ông một giọng điệu chân thành, trầm lắng và đậm chất làng quê. Với tư chất của một nhà giáo và một người yêu văn chương, thơ Trần Văn Lợi thường gắn bó sâu sắc với những số phận bình dị, nhất là hình tượng người mẹ nông dân. Bài thơ “Mẹ và cánh đồng” trích từ tập “Miền gió cát” là một minh chứng tiêu biểu cho phong cách ấy. Đoạn thơ không chỉ khắc họa sinh động hình ảnh người mẹ lam lũ mà còn thể hiện sâu sắc tình cảm biết ơn, yêu thương và day dứt của nhân vật trữ tình người con dành cho mẹ.

Ngay từ những vần thơ đầu tiên, người con đã bộc lộ tấm lòng biết ơn và trân trọng công lao của mẹ. Trong khi “tôi vun trồng xanh những ước mơ”, hình ảnh thơ mộng của tuổi thơ với những khát vọng ngây thơ, đẹp đẽ thì người mẹ lại “gánh mùa đông xuống đồng chiêm mặn”. Sự đối lập giữa giấc mơ trong trẻo của con và hiện thực khắc nghiệt mà mẹ phải đối mặt đã khắc họa rõ nét bóng dáng hy sinh thầm lặng của người mẹ. Mùa đông biểu tượng của giá lạnh, đồng chiêm nơi đất trũng, khó trồng trọt trở thành hình ảnh ẩn dụ cho gian khó cuộc đời mẹ. Hình ảnh mẹ “lội dòng sông tát ánh trăng chống hạn”, vừa thực mà cũng vừa lãng mạn đã gợi lên sự cần cù không ngơi nghỉ và tấm lòng lớn lao của mẹ. Mẹ không chỉ tát nước, mà dường như còn tát cả ánh trăng, ánh sáng mơ mộng, để chiến đấu với hạn hán, với cái khắc nghiệt của tự nhiên. Trong ánh nhìn của người con, mẹ gắn liền với “cây lúa gầy nhễ nhại giọt phù sa”, giọt phù sa không chỉ là sự bồi đắp của thiên nhiên mà còn là giọt mồ hôi của mẹ, đổ xuống cho từng mùa lúa trổ bông.

Cùng với tấm lòng biết ơn, trân trọng, người con cũng thể hiện nỗi xót xa, thương cảm trước những vất vả và khổ đau mà mẹ phải gánh chịu. Dòng thơ “Cơn gió Lào cho mắt mẹ âu lo” mở ra một không gian khắc nghiệt: gió Lào nóng bỏng, dữ dội khiến đôi mắt mẹ không còn sự bình yên. Những câu thơ sau hiện lên như lát cắt chân thực: “cỏ dại mọc tràn”, “lá lúa cứa nóng bừng da mặt”, “ngọn cỏ gừng đâm nhói những bước chân”. Từng hình ảnh không chỉ giàu tính hình tượng mà còn mang cảm giác rõ rệt về thân thể, thể hiện những tổn thương cụ thể mà mẹ phải chịu. Qua cái nhìn của nhân vật trữ tình, người mẹ không còn là cá nhân riêng lẻ mà trở thành biểu tượng cho người phụ nữ nông dân Việt Nam chịu thương chịu khó, vất vả mà kiên cường, sẵn sàng hi sinh tất cả để con cái mình được nuôi dưỡng những ước mơ xanh.

Niềm biết ơn, lòng cảm phục chân thành được đẩy lên cao trào khi người con tự ví mình như “hạt thóc vàng bé nhỏ” mà mẹ đã gieo hy vọng ở trên đồng. Đó là một hình ảnh vừa đơn sơ, vừa thấm đẫm ý nghĩa biểu tượng. Người mẹ gieo hạt thóc, chính là gieo con vào đời, đặt trọn vào con bao hy vọng về một ngày tươi sáng, no đủ, yên vui. Nhưng đi liền với đó là một nỗi lo sợ thẳm sâu: “Chợt lo sợ ngày cuối mùa, hết vụ / Hạnh phúc mẹ chờ chẳng kịp trổ bông”. Đây là lúc tình cảm nhân vật trữ tình chuyển hóa thành day dứt, bất an, sợ rằng những cố gắng của mẹ sẽ không được đền đáp xứng đáng, rằng hạnh phúc mà mẹ chờ sẽ đến muộn hoặc không đến. Câu thơ thấm đẫm một nỗi đau âm ỉ, không chỉ vì cuộc đời mẹ mà còn vì chính sự bất lực của con trước dòng chảy lạnh lùng của thời gian, trước những nghịch cảnh éo le của cuộc đời.

Từ những cung bậc cảm xúc chân thực đó, có thể thấy tình cảm của nhân vật trữ tình dành cho mẹ là một thứ tình cảm sâu nặng, đầy trăn trở, kết tinh từ sự thấu hiểu, biết ơn, xót xa và cả nỗi ân hận khôn nguôi. Tình cảm ấy không chỉ phản ánh một mối quan hệ mẫu tử riêng tư mà còn gợi lên hình ảnh người mẹ Việt Nam tảo tần, giàu đức hy sinh, người đã in bóng trên mọi miền quê, trên từng thửa ruộng, từng bờ xôi ruộng mật của đất nước này. Thơ Trần Văn Lợi vì thế trở nên gần gũi, thân thiết và lắng sâu trong lòng người đọc, bởi nó không tô vẽ, không hoa mỹ mà xuất phát từ chính những gì chân thành nhất .

Đoạn thơ là tiếng lòng tha thiết của người con dành cho mẹ – người đã hi sinh cả đời trong thầm lặng để vun đắp cho những mùa mơ ước của con. Qua hình ảnh người mẹ tảo tần giữa cánh đồng, tác giả không chỉ thể hiện tình mẫu tử thiêng liêng mà còn gợi lên tình cảm quê hương, cội nguồn nơi mà mỗi con người đều nên một lần nhìn lại để biết ơn và trân trọng. Bằng hình thức thơ tự do giàu nhạc tính, cùng những hình ảnh ẩn dụ tinh tế, Trần Văn Lợi đã để lại một dấu ấn lắng sâu trong lòng người đọc về tình mẹ và đạo làm con.