Phân tích đoạn trích Bài học đường đời đầu tiên trích “Dế Mèn phiêu lưu kí” của tác giả Tô Hoài

Dàn ý tóm tắt

1/ Mở bài: giới thiệu tác giả, tác phẩm, ấn tượng chung về tác phẩm.

Nhắc đến Tô Hoài là nhắc đến một nhà văn có những đóng góp to lớn cho văn học Việt Nam. Tác phẩm “Dế Mèn phiêu lưu kí” là một truyện đồng thoại đặc sắc khẳng định vị trí của nhà văn trong lòng bạn đọc. Bằng cách quan sát, cái nhìn tinh tế về loài vật, kết hợp với những nhận xét thông minh, hóm hỉnh, nhà văn đã lôi cuốn các em vào thế giới loài vật bé nhỏ gần gũi, hấp dẫn và kì thú. Đọc văn bản “Bài học đường đời đầu tiên”, trích chương I của tác phẩm, chúng ta được đến với một Dế Mèn với vẻ ngoài cường tráng, khỏe mạnh nhưng tính tình còn kiêu căng, xốc nổi; một Dế Choắt ốm yếu nhưng hiền lành, vị tha, nhân hậu. Bài học đường đời đầu tiên của Dế Mèn mang ý nghĩa vô cùng sâu sắc!

2/ Thân bài

a/ Phân tích chủ đề

• Khái quát về hoàn cảnh ra đời, xuất xứ, nội dung tác phẩm

“Dế Mèn phiêu lưu kí” là tác phẩm văn xuôi đặc sắc và nổi tiến nhất của nhà văn Tô Hoài viết về loài vật, dành cho lứa tuổi thiếu nhi. Tác phẩm gồm 7 chương, văn bản “Bài học đường đời đầu tiên” là đoạn trích nằm ở phần đầu tác phẩm . Đoạn trích khắc họa nổi bật nhân vật Dế Mèn với vẻ đẹp ngoại hình của chàng dế mới lớn nhưng tính nết còn kiêu căng, xốc nổi, sau một lần ngỗ nghịch với trò đùa dại dột, Mèn đã gây ra cái chết đáng thương cho Dế Choắt và rút ra bài học đường đời đầu tiên cho chính mình.

• Khái quát về chủ đề tác phẩm: Qua câu chuyện của Dế Mèn, truyện đã đem đến cho chúng ta bài học về lối sống thân ái, chan hòa; yêu thương giúp đỡ bạn bè; cách ứng xử lễ độ, khiêm nhường; sự tự chủ; ăn năn, hối lỗi trước cử chỉ sai lầm. Từ đó giúp mỗi người hoàn thiện bản thân mình hơn.

• Phân tích nhân vật để làm sáng tỏ chủ đề:

Nhân vật Dế Mèn:

– Ngoại hình : Ngay đầu đoạn trích, hình ảnh Dế Mèn hiện lên vô cùng sống động qua bức chân dung tự họa của mình. Nhà văn Tô Hoài với đôi mắt quan sắt tỉ mỉ, tinh tế, từ ngữ chính xác, giọng văn sôi nổi, chân dung Dế Mèn hiện lên vô cùng sống động: “đôi càng mẫm bóng, vuốt cứng, nhọn hoắt, cánh dài, răng đen nhánh, râu dài uốn cong” tất cả toát lên vẻ “ rất đỗi hùng dũng”, một vẻ đẹp cường tráng, khỏe mạnh.

– Hành động: Cùng với vẻ đẹp ngoại hình, chàng Dế Mèn còn tự miêu tả hành động của mình đầy tự hào: “nhai ngoàm ngoạm”, ““đi đứng oai vệ”, “quát mấy chị Cào Cào ngụ ngoài đầu bờ; thỉnh thoảng, ngứa chân đá một cái, ghẹo anh Gọng Vó lấm láp vừa ngơ ngác dưới đầm lên”. Tác giả dùng một loạt từ láy “phanh phách, ngoàm ngoạp, dún dẩy” cùng với hình ảnh so sánh “co cẳng lên, đạp phanh phách vào các ngọn cỏ y như có nhát dao vừa lia qua”. Nhân vật Dế Mèn được hiện lên cụ thể, sinh động, nhấn mạnh vẻ đẹp cường tráng, mạnh mẽ, đầy sức sống của tuổi trẻ ở Dế Mèn. Qua đó, Dế Mèn bộc lộ niềm tự hào về chính mình.

– Tính cách : Từ cách Dế Mèn nhìn nhận về vẻ bề ngoài, hành động của mình, nhà văn đã khắc họa tâm trạng, tính cách của Dế Mèn. Đó là tâm lí hãnh hiện, tự hào, luôn cho là mình đẹp, cường tráng và giỏi giang nhất của chàng dế mới lớn. Sự ảo tưởng ngông cuồng của Dế Mèn lại càng được đà đẩy lên cao khi bản thân tự cho mình là “một tay ghê gớm, có thể sắp đứng đầu thiên hạ rồi” Tuy Dế Mèn là một chàng thanh niên trẻ trung, yêu đời, tự tin nhưng vì tự tin quá mức về vẻ bề ngoài và sức mạnh của mình dẫn đến kiêu căng, tự phụ, hống hách, cậy sức bắt nạt kẻ yếu.

– Sai lầm của Dế Mèn: Sự việc bắt đầu từ thái độ của Dế Mèn với Dế Choắt và bà con hàng xóm: Coi thường, khinh khi, nhìn bạn với cái nhìn trịch thượng. Sự việc trêu chị Cốc dẫn đến cái chết cho Dế Choắt đã cho thấy Dế Mèn ích kỉ, hẹp hòi, ngạo mạn, lạnh lùng trước hoàn cảnh khốn khó của đồng loại. Điều đó thể hiện qua cách Dế Mèn gọi bạn bằng cái tên giễu cợt “Dế Choắt”; xưng hô trịch thượng: “chú mày”- “ta”. Dế Mèn còn chê bai tính cách, sinh hoạt của Dế Choắt “có lớn mà không có khôn”, “ăn ở bẩn thỉu, lôi thôi”. Rồi khi Dế Choắt ngỏ lời mong muốn được giúp đỡ thì Dế Mèn thẳng thừng từ chối, thậm chí còn miệt thị Dế Choắt.. Với ngôn ngữ kể chuyện kết hợp miêu tả, Tô Hoài làm nổi bật điểm hạn chế trong tính cách của Dế Mèn. Đó là thói ích kỉ, hẹp hòi, ngạo mạn, lạnh lùng trước hoàn cảnh khốn khó của đồng loại.

– Bài học đường đời đầu tiên của Dế Mèn là gây ra cái chết thảm thương cho Dế, Dế Mèn phải trực tiếp gánh hậu quả mất bạn láng giềng và bị Dế Choắt dạy cho bài học nhớ đời, suốt đời phải ân hận vì lỗi lầm của mình gây ra. Tâm trạng của Dế Mèn được nhà văn khắc họa qua nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật sinh động, hợp lí. Dế Mèn thể hiện ân hận, hối lỗi “nâng đầu Dế Choắt vừa thương, vừa ăn năn hối hận”, “chôn xác Dế Choắt vào bụi cỏ um tùm”. Sự thay đổi đó bất ngờ song hợp lý bởi cái chết của Dế Choắt đã tác động mạnh mẽ tới suy nghĩ của Dế Mèn, vì Dế Mèn sốc nổi song không ác ý. Ở đây, Dế Mèn có sự biến đổi tâm lý: từ thái độ kiêu ngạo, hống hách sang ăn năn, hối hận. Sự hối hận của Dế mèn là cần thiết vì kẻ biết lỗi sẽ tránh được lỗi.

b/ Phân tích đặc sắc nghệ thuật

Nhân vật Dế Mèn đã được nhà văn khắc họa thật gần gũi, sinh động thông qua hệ thống từ ngữ, hình ảnh giàu sắc thái biểu cảm với một loạt các động từ, tính từ nhằm làm nổi bật ngoại hình và hành động của Dế Mèn. Việc tác giả sử dụng ngôi kể thứ nhất, cho Dế Mèn tự kể lại câu chuyện của mình đã khiến câu chuyện trở nên chân thực, khách quan, nhân vật có thể bộc lộ rõ nhất tâm trạng, cảm xúc của mình khi trải qua. Từ đó, Dế Mèn để lại ấn tượng vẻ đẹp ngoại hình của chàng dế mới lớn nhưng tính nết còn kiêu căng, xốc nổi, sau một lần ngỗ nghịch dại dột đáng ân hận suốt đời đã rút ra bài học đầu tiên cho chính mình.

3/ Kết bài : Khái quát đặc sắc nội dung, nghệ thuật của tác phẩm. Giá trị của tác phẩm.

“Bài học đường đời đầu tiên” là một đoạn trích vô cùng đặc sắc. Nhà văn Tô Hoài đã thành công với cách xây dựng thế giới con vật nhỏ bé theo lối nhân hóa, với óc quan sát tinh tế, giọng văn hấp dẫn, kể chuyện kết hợp với miêu tả sống động. Tác giả xây dựng hình tượng nhân vật Dế Mèn gần gũi với trẻ thơ để từ đó đem đến bài học ý nghĩa cho mỗi người về lòng nhân ái, tình yêu thương, thái độ sống khiêm nhường, có trách nhiệm. Chuyện về loài vật nhưng để gửi gắm những ý nghĩa về con người. Nhờ đó mà mỗi bài học không khô khan, trừu tượng mà sinh động và vô cùng hấp dẫn.