I. Mở bài

– Giới thiệu tác giả Đỗ Trung Quân – một nhà thơ trưởng thành sau năm 1975, với phong cách thơ mộc mạc, trong sáng và giàu cảm xúc.

– Giới thiệu bài thơ “Quê hương” – tác phẩm nổi tiếng được phổ nhạc và trở thành một bài hát quen thuộc với nhiều thế hệ.

– Dẫn dắt vào đoạn thơ cuối của bài – những câu thơ đúc kết tình cảm sâu sắc, thiết tha về quê hương, đồng thời thể hiện triết lý sống giản dị mà sâu xa.

II. Thân bài

a. Khái quát chung về tác phẩm và đoạn thơ

– Bài thơ được sáng tác năm 1986 với tên gốc “Bài học đầu tiên cho con”, sau đó phổ nhạc và trở nên phổ biến rộng rãi.

– Đoạn thơ trên nằm ở phần cuối bài, như một lời nhắn gửi đầy xúc động của cha mẹ dành cho con – khẳng định vai trò thiêng liêng, bất biến của quê hương trong hành trình sống và trưởng thành của mỗi con người.

– Qua những hình ảnh thơ bình dị, tác giả gợi lên tình yêu quê hương hồn nhiên, chân thực, đánh thức ý thức đạo lý “uống nước nhớ nguồn”.

b. Phân tích nội dung đoạn thơ

Luận điểm 1: Quê hương – khởi nguồn sự sống và tâm hồn mỗi con người (khổ đầu)

– Câu thơ mở đầu như một sự khẳng định chân lý: ai cũng có một quê hương gắn bó từ khi lọt lòng.

– Hình ảnh “Vừa khi mở mắt…” tạo nên sự gần gũi, quen thuộc – quê hương hiện diện trong từng khoảnh khắc đầu đời, từ giọt sữa mẹ thơm nồng đến lời ru, câu chuyện bên nôi.

– Phép so sánh “quê hương là dòng sữa mẹ” thể hiện sự nuôi dưỡng về cả thể chất và tâm hồn, nâng niu và truyền hơi ấm yêu thương.

– Tình cảm của tác giả với quê hương được bộc lộ chân thành, sâu lắng – như một dòng chảy âm ỉ nhưng bền bỉ trong tim người con xa quê.

Luận điểm 2: Quê hương – cội nguồn hình thành nhân cách, bản sắc con người (khổ sau)

– Hình ảnh so sánh “Quê hương như mẹ” thể hiện tình cảm thiêng liêng, không thể thay thế – mỗi người chỉ có một quê hương như chỉ có một người mẹ trong đời.

– Từ “nhớ” là điểm tựa của tâm hồn – ai quên quê hương sẽ đánh mất chính mình, trở nên trống rỗng, không thể trưởng thành trọn vẹn.

– Cấu trúc điều kiện “nếu… sẽ…” cho thấy thông điệp mạnh mẽ: không nhớ quê hương tức là thiếu cội nguồn, thiếu nền tảng đạo đức.

– Điệp ngữ “quê hương” được lặp lại nhiều lần như một âm vang nhắc nhở liên tục, khắc sâu ý niệm quê hương trong tâm khảm mỗi người.

c. Đặc sắc nghệ thuật

– Thể thơ 6 chữ nhịp nhàng, dễ nhớ, dễ thuộc, rất phù hợp với lối tâm tình thủ thỉ của bài thơ.

– Ngôn ngữ giản dị, giàu tính biểu cảm, dễ chạm tới cảm xúc người đọc.

– Sử dụng hiệu quả biện pháp tu từ: so sánh, điệp ngữ, ẩn dụ… tạo nên hình ảnh quê hương sinh động, giàu chất thơ.

– Giọng thơ nhẹ nhàng mà sâu lắng, khơi dậy những rung cảm đẹp đẽ về tình yêu quê hương trong mỗi người.

III. Kết bài

– Khẳng định giá trị nội dung và nghệ thuật của đoạn thơ: giản dị mà sâu sắc, giàu chất nhân văn.

– Đoạn thơ nhắn gửi thông điệp sâu xa về đạo lý làm người – nhớ quê hương là cách để giữ gìn gốc rễ, hình thành nhân cách.

– Gợi nhắc mỗi người, đặc biệt là thế hệ trẻ, cần trân trọng, gìn giữ và nuôi dưỡng tình cảm thiêng liêng với quê hương – nơi bắt đầu của mọi giá trị sống.

Bài làm tham khảo

Trong kho tàng thơ ca Việt Nam hiện đại, Đỗ Trung Quân là một gương mặt quen thuộc với những vần thơ trong sáng, mộc mạc mà giàu xúc cảm. Ông được nhiều thế hệ độc giả yêu mến qua các tác phẩm nổi tiếng, trong đó có bài thơ Quê hương. Được sáng tác năm 1986 với tên gọi ban đầu là Bài học đầu tiên cho con và sau này được phổ nhạc, Quê hương đã trở thành bài hát thân thuộc, gắn bó với tuổi thơ nhiều thế hệ học trò. Đặc biệt, hai khổ thơ cuối của bài là sự đúc kết sâu sắc, vừa giản dị vừa thiêng liêng về vai trò bất biến của quê hương trong đời sống và tâm hồn mỗi con người.

Trước hết, đoạn thơ đã khẳng định quê hương chính là khởi nguồn sự sống và tâm hồn của mỗi người:

“Quê hương mỗi người đều có
Vừa khi mở mắt chào đời
Quê hương là dòng sữa mẹ
Thơm thơm giọt xuống bên nôi.”

Câu thơ mở đầu như một chân lý hiển nhiên: ai cũng có một quê hương gắn bó từ khi lọt lòng. Hình ảnh “vừa khi mở mắt chào đời” gợi nên sự gắn bó bền chặt giữa quê hương và cuộc đời mỗi cá nhân. Quê hương hiện hữu không phải ở những điều xa xôi, lớn lao, mà bắt đầu từ giọt sữa mẹ nuôi dưỡng, từ tiếng ru ngọt ngào bên nôi. Đặc biệt, phép so sánh “Quê hương là dòng sữa mẹ” vừa gợi sự nuôi dưỡng về thể chất, vừa khắc họa sự bồi đắp tâm hồn. Quê hương, vì thế, trở thành một phần không thể tách rời trong từng bước trưởng thành của con người. Giọng thơ nhẹ nhàng, tha thiết như lời thủ thỉ của cha mẹ với con, làm cho tình cảm quê hương thêm gần gũi và thấm sâu.

Tiếp đến, khổ thơ sau khẳng định quê hương là cội nguồn hình thành nhân cách và bản sắc con người:

“Quê hương mỗi người chỉ một
Như là chỉ một mẹ thôi
Quê hương nếu ai không nhớ
Sẽ không lớn nổi thành người.”

Tác giả sử dụng so sánh: “Quê hương như mẹ”, một hình ảnh thiêng liêng và duy nhất. Trong đời, mỗi người chỉ có một người mẹ, cũng như chỉ có một quê hương để trở về. Bởi thế, quê hương trở thành chỗ dựa tinh thần vĩnh cửu, là nơi định hình nên nhân cách, bản lĩnh sống. Câu thơ “Quê hương nếu ai không nhớ/ Sẽ không lớn nổi thành người” mang sức nặng triết lý. Cấu trúc điều kiện “nếu – sẽ” nhấn mạnh một chân lý: quên đi quê hương cũng đồng nghĩa với việc đánh mất chính mình, bởi con người không thể trưởng thành trọn vẹn khi đã lãng quên cội nguồn. Điệp ngữ “quê hương” vang lên nhiều lần như nhịp nhắc nhở, khắc sâu trong tâm thức người đọc về một giá trị bất biến.

Không chỉ ở nội dung, đoạn thơ còn thành công về nghệ thuật. Thể thơ 6 chữ với nhịp điệu uyển chuyển, ngắn gọn mà giàu nhạc tính, dễ thuộc, dễ nhớ. Ngôn ngữ giản dị, trong sáng, giàu sức gợi, kết hợp hài hòa các biện pháp tu từ như so sánh, điệp ngữ, ẩn dụ… đã tạo nên những hình ảnh thơ giàu chất biểu cảm. Giọng thơ thủ thỉ, nhẹ nhàng, vừa như lời nhắn nhủ của cha mẹ, vừa như tiếng lòng chung của mọi người khi nghĩ về quê hương.

Hai khổ thơ cuối trong bài thơ Quê hương của Đỗ Trung Quân đã gửi gắm một thông điệp nhân văn sâu xa: quê hương là nguồn cội, là điểm tựa tinh thần và là hành trang không thể thiếu để mỗi con người trưởng thành. Với hình ảnh mộc mạc, ngôn từ giản dị nhưng giàu cảm xúc, đoạn thơ đã khơi dậy trong lòng người đọc tình yêu quê hương thiết tha và ý thức trân trọng cội nguồn. Mỗi chúng ta, đặc biệt là thế hệ trẻ hôm nay, cần biết giữ gìn và nuôi dưỡng tình cảm thiêng liêng ấy, bởi nhớ quê hương chính là giữ lấy gốc rễ để làm người.