A/ KIẾN THỨC CƠ BẢN

1. Tìm hiểu chung

*Vài nét về tác giả Lê Anh Trà

• Tác giả Lê Anh Trà (1927 – 1999) , quê ở xã Phổ Minh, huyện Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngã Năm 1965, ông tốt nghiệp tiến sĩ tại Đại học tổng hợp quốc gia Mát-xcơ-va. Sau đó ông lần lượt được phong học hàm Phó giáo sư và Giáo sư các năm 1984 và 1991
• Sự nghiệp sáng tác:

+ Lê Anh Trà được biết đến là một nhà quân sự, sau đó chuyển sang viết báo. Ông từng giữ chức Tổng biên tập Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật

+ Ông là một tác giả chuyên nghiên cứu và viết về chủ tịch Hồ Chí Minh

+ Tác phẩm đặc sắc nhất của ông là “Phong cách Hồ Chí Minh, cái vĩ đại gắn với cái giản dị”.

2. Tác phẩm

a/ Hoàn cảnh sáng tác, xuất xứ:

“Phong cách Hồ Chí Minh” được rút trong bài “Phong cách Hồ Chí Minh, cái vĩ đại gắn với cái giản dị” của tác giả Lê Anh Trà, in trong cuốn sách “Hồ Chí Minh và văn hóa Việt Nam”do Viện Văn hóa xuất bản năm 1990.

b/  Bố cục:

Văn bản có thể chia làm ba phần:

• Phần 1: Từ đầu đến “rất mới, rất hiện đại”: Hồ Chí Minh với sự tiếp thu văn hóa các dân tộc nhân loại.
• Phần 2: Tiếp theo cho đến “cà muối, cháo hoa”: Những nét đẹp trong lối sống Hồ Chí Minh.
• Phần 3: Còn lại: Đánh giá của tác giả về phong cách sống Bác

c/  Phương thức biểu đạt:

Nghị luận kết hợp với thuyết minh

d/ Kiểu văn bản:

Nhật dụng

3. Đọc ‐ hiểu văn bản:

1. Hồ Chí Minh với sự tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại:

a/  Bối cảnh tiếp thu:

– Trên những con tàu vượt đại dương, Người đã ghé thăm nhiều nước Châu Phi, Châu Mĩ, Châu Á.

– Người đã làm nhiều nghề khác nhau để sống và hoạt động.

è Chính những điều này đã tạo nên ở Người vốn tri thức rộng lớn, phong phú, đa dạng và rất đỗi uyên thâm.

b/  Cách tiếp thu:

–  Người luôn chủ động tiếp thu cái hay, cái đẹp của văn hoá nhân loại; đi đến đâu Người cũng học hỏi và tìm hiểu một cách uyên thâm.

– Người tiếp thu một cách có chọn lọc: Với chủ nghĩa tư bản, Người tiếp thu cái hay nhưng cũng phê phán điều tiêu cực.

– Người tiếp thu những tinh hoa văn hoá thế giới nhưng vẫn giữ cái gốc của văn hóa dân tộc để tạo thành một nhân cách rất Việt Nam, rất bình dị nhưng cũng mới, rất hiện đại.

2. Nét đẹp trong lối sống của chủ tịch Hồ Chí Minh

Chủ tịch Hồ Chí Minh có một phong cách sống vô cùng giản dị:

– Nơi ở, nơi làm việc đơn sơ: Chiếc nhà sàn nhỏ vừa là nơi tiếp khách, vừa là nơi làm việc, đồng thời cũng là nơi ngủ.

– Trang phục : Bộ quần áo bà ba, chiếc áo trấn thủ, đôi dép lốp..->giản dị, quen thuộc.

– Ăn uống- món ăn dân tộc : Cá kho, rau luộc, cà muối, cháo hoa… ->đạm bạc, biểu hiện của đời sống thanh cao – Tư trang ít ỏi: va li convới vài bộ quần áo, vài vật kỉ niệm gắn với cuộc đời

3. Đánh giá về lối sống của Bác

– Đây không phải là lối sống khắc khổ của những con người tự vui nghèo khó.

– Đây cũng không phải là cách tự thần thánh hóa, tự làm cho khác đời, hơn đời.

– Đây là cách sống có văn hóa, thể hiện một quan niệm thẩm mỹ: Cái đẹp gắn liền với sự giản dị, tự nhiên.

– Viết về cách sống của Bác, tác giả liên tưởng đến các vị hiền triết ngày xưa như Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm để thấy nét đẹp trong phong cách sống của Bác chính là kế thừa tinh hoa giản dị, vốn văn hoá truyền thống của dân tộc.

4. Những biện pháp nghệ thuật trong văn bản làm nổi bật vẻ đẹp trong cách sống Hồ Chí Minh

– Kết hợp giữa kể và bình luận. Đan xen những lời kể là những lời bình luận rất tự nhiên: “Có thể nói ít vị lãnh tụ nào lại am hiểu về các dân tộc và nhân dân thế giới, văn hóa thế giới sâu sắc như Chủ tịch Hồ Chí Minh”…

– Chọn lọc những chi tiết tiêu biểu để làm nổi bật phong cách sống giản dị của Hồ chủ tịch.

– Đan xen thơ của các vị hiền triết, cách sử dụng từ Hán Việt gợi cho người đọc thấy sự gần gũi giữa Chủ tịch Hồ Chí Minh với các vị hiền triết của dân tộc.

– Sử dụng nghệ thuật đối lập: Vĩ nhân mà hết sức giản dị, gần gũi, am hiểu mọi nền văn hóa nhân loại, hiện đại mà hết sức dân tộc, hết sức Việt Nam…

III. Tổng kết

1. Nghệ thuật:

– Luận điểm, luận cứ, dẫn chứng sáng tỏ, cụ thể, rõ ràng, mạch lạc khúc triết.

– Ngôn ngữ: giản dị, quen thuộc, dễ hiểu.

– Lối kể xen lẫn bình luận, đánh giá linh hoạt, uyển chuyển.

2. Nội dung:

– Vẻ đẹp phong cách Hồ Chí Minh là sự kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại, giữa văn hóa dân tộc với tinh hoa văn hóa nhân loại, giữa thanh cao và giản dị.

– Vẻ đẹp phong cách Hồ Chí Minh là tinh thần học hỏi hội nhập với thế giới với giữ gìn bản sắc dân tộc.

 B/ MỘT SỐ DẠNG BÀI TẬP CƠ BẢN

Câu 1. Vốn tri thức văn hóa nhân loại của Chủ tịch Hồ Chí Minh sâu rộng như thế nào? Vì sao Người lại có được vốn  tri thức sâu rộng như vậy?

Trả lời:

– Vốn tri thức văn hóa nhân loại của chủ tịch Hồ Chí Minh rất sâu rộng thể hiện ở:

+ Bác có thể nói và viết thạo nhiều thứ tiếng ngoại quốc: Pháp, Anh, Nga, Hoa,…

+ Bác am hiểu sâu sắc về các dân tộc, các nền văn hóa trên thế giới.

– Bác có vốn tri thức văn hóa sâu rộng như vậy là vì:

+ Bác có điều kiện tiếp xúc với nhiều nền văn hóa trên thế giới.

+ Bác có ý thức học hỏi toàn diện, sâu sắc đến mức uyên thâm, không chịu ảnh hưởng một cách thụ động.

+ Bác tiếp thu một cách có chọn lọc tinh hoa văn hóa nước ngoài.

Câu 2. Vì sao có thể nói lối sống của Bác là sự kết hợp giữa giản dị và thanh cao?

Trả lời:

– Lối sống giản dị của Bác là sự kết hợp giản dị và thanh cao vì:

+ Đây không phải là lối sống khắc khổ của những người tự vui trong cảnh nghèo khổ

+ Đây không phải là cách tự thần thánh hóa tự làm cho hơn đời, khác đời

+ Đây là một cuộc sống có văn hóa đã trở thành một quan điểm thẩm mĩ: cái đẹp gắn liền với cái giản dị.

Câu 3.  Đọc kĩ phần trích sau đây và thực hiện các yêu cầu bên dưới:

     Lần đầu tiên trong lịch sử Việt Nam và có lẽ cả thế giới, có một vị Chủ tịch nước lấy chiếc nhà sàn nhỏ bằng gỗ bên cạnh chiếc ao làm “cung điện” của mình. Quả như một câu chuyên thần thoại, như câu chuyện về một vị tiên, một con người siêu phàm nào đó trong cổ tích. Chiếc nhà sàn đó cũng chỉ vẻn vẹn có vài phòng tiếp khách, họp Bộ Chính trị, làm việc và ngủ, với những đồ đạc rất mộc mạc đơn sơ. Và chủ nhân chiếc nhà sàn này cũng trang phục hết sức giản dị, với bộ quần áo bà ba nâu, chiếc áo trấn thủ, đôi dép lốp thô sơ như của các chiến sĩ Trường Sơn đã được một tác giả phương Tây ca ngợi như một vật thần kì. Hằng ngày, việc ăn uống của Người cũng rất đạm bạc, với những món ăn dân tộc không chút cầu kì, như cá kho, rau luộc, dưa ghém, cà muối, cháo hoa.

Câu hỏi

1. Đoạn văn trên được viết theo phương thức biểu đạt chính nào?
2. Tìm dẫn chứng cụ thể để chứng tỏ lối sống rất bình dị, rất Việt Nam, rất Phương Đông của Hồ Chí Minh?
3. Nêu và phân tích các biện pháp nghệ thuật đã được tác giả sử dụng thành công để làm nổi bật vẻ đẹp phong cách Hồ Chí Minh trong phần trích nói trên.
4. Từ nội dung đoạn văn gợi ra hãy nêu suy nghĩ của em về lối sống giản dị bằng đoạn văn khoảng 10 – 12 câu.

Gợi ý:

1. Đoạn văn trên được viết theo phương thức biểu đạt chính: Thuyết minh
2. Đoạn văn đưa ra những dẫn chứng cụ thể cho lối sống giản dị mà thanh cao của Chủ tịch Hồ Chí Minh: cách chọn nơi làm việc; sự giản dị trong trang phục; sự giản dị, đạm bạc trong ăn uống.
3. Để làm nổi bật vẻ đẹp phong cách của Bác, tác giả Lê Anh Trà đã sử dụng thành công các biện pháp nghệ thuật:

– Nghệ thuật đối lập (vĩ nhân mà hết sức giản dị gần gũi)

– Phép so sánh: “ Quả như một câu chuyện thần thoại, như câu chuyện về một vị tiên, môt con người siêu phàm nào đó trong cổ tích” nhằm bộc lọ sự ngạc nhiên, thán phục của tác giả trước lối sống giản dị của Bác.

– Liệt kê: “ bộ quần áo bà ba nâu, chiếc áo trấn thủ, đôi dép lốp thô sô…”, “  cá kho, rau luộc, dưa ghém, cà muối, cháo hoa” làm nổi bật sự giản dị của Bác về trang phục và ăn uống.

è Qua các biện pháp tu từ đó, tác giả đã thể hiện một cách kín đáo sự kính mến, tôn trọng đối với Bác.

3/ Viết đoạn văn

• Mở đoạn (1 câu): giới thiệu vấn đề nghị luận
• Thân đoạn:
• Giải thích: Giản dị là sự đơn giản, tự nhiên, phong cách sống không cầu kì, xa hoa.

è  Khẳng định lối sống giản dị là lối sống tích cực nó sẽ phục vụ con người ta trên mọi mặt (khoảng 2-3 câu).

• Biểu hiện trong cách ứng xử, trang phục, sinh hoạt hằng ngày như thế nào?( khoảng 2 câu)
• Giá trị của lối sống giản dị: làm cho bản thân trở nên  thân thiện hơn, làm cho mọi người sống gần gũi, thân thiết hơn, không câu nệ ; tiết kiệm thời gian, công sức, tiền bạc; sống tự nhiên, thoải mái,… (2 câu).
• Dẫn chứng: trong thực tế Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm ở ẩn để giữ cho mình lối sống thanh cao, tâm hồn trong sạch lánh xa sự đời nhưng tình cảm của vẫn hướng đến nhân dân, đất nước. Bác Hồ của chúng ta có lối sống giản dị để di dưỡng tâm hồn, giúp cho tâm hồn mình thanh thản, vui vẻ, trong sạch, trong sáng hơn.(3 câu)
• Bàn luận mơ rộng( lật ngược vấn đề): ta không nên nhầm lẫn sự giản dị với sự xuề xòa với sự đơn giản quá mức mà thiếu sự tôn trọng người đối diện. Chúng ta đừng nhầm lẫn điều này mà sống buông thả bản thân.(3-4 câu).
• Bài học nhận thức và hành động: bản thân em nhận thức như thế nào về lối sống giản dị, hành động như thế nào để phát huy lối sống giản dị một cách cao nhất?  (2 câu).
• Kết đoạn (1 câu): thông điệp, lời nhắn nhủ với mọi người.

Câu 4.

 Trong bài  « Phong cách Hồ Chí Minh », sau khi nhắc lại việc chủ tịch Hồ Chí Minh  đã tiếp xúc với nhiều nước, nhiều vùng trên thế giới , tác giả Lê Anh Trà viết :

«  .. Nhưng điều kì lạ là tất cả những ảnh hưởng quốc tế đó đã nhào nặn với cái gốc văn hóa dân tộc không gì lay chuyển được ở Người, để trở thành một nhân cách rất Việt Nam, một lối sống rất bình dị, rất Việt Nam, rất phương Đông, nhưng cũng đồng thời rất mới, rất hiện đại”…

(Trích Ngữ Văn 9, tập một, NXB Giáo dục Việt Nam, 2015)

Câu hỏi

1. Ở phần trích trên, tác giả đã cho ta thấy vẻ đẹp của phong cách HCM được kết hợp hài hòa bởi những yếu tố nào ? Em hiểu được điều gì về tình cảm của tác giả dành cho Người ?
2. Xác định hai danh từ được sử dụng như tính từ trong phần trích dẫn, cho biết hiệu quả nghệ thuật của cách dùng từ ấy ?
3. Em hãy suy nghĩ (khoảng 2/3 trang giấy thi) về trách nhiệm của thế hệ trẻ đối với việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc trong thời kì hội nhập và phát triển.

GỢI Ý :

1. Vẻ đẹp phong cách Hồ Chí Minh được kết hợp hài hòa giữa những ảnh hưởng văn hóa Quốc tế và gốc văn hóa dân tộc.

– Qua đó tác giả Lê Anh Trà thể hiện tình cảm kính trọng, ca ngợi Bác Hồ, tự hào về Người như một đại diện của một con người ưu tú Việt Nam.

2. Hai danh từ được sử dụng như tính từ: Việt Nam, Phương Tây. Cách dùng từ ấy có hiệu quả nghệ thuật cao Tác giả nhấn mạnh bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam, bản sắc Phương Đông trong con người Bác.
3. Trách nhiệm thế hệ trẻ đối với việc giữ gìn văn hóa dân tộc trong thời kỳ hội nhập:

1/ Mở đoạn : giới thiệu vấn đề

2/ Thân đoạn:

– Giải thích:

+ Bản sắc văn hoá dân tộc: Bản sắc văn hóa là điều cốt lõi mang tính đặc trưng, màu sắc riêng của mỗi một quốc gia, dân tộc; được hình thành và được vun đắp song song với quá trình dựng nước và giữ nước. Đó có thể là những giá trị về vật chất, cũng có thể là những giá trị văn hóa về tinh thần như phong tục tập quán, truyền thống văn hóa,….

+ Thời kỳ hội nhập: các nền kinh tế thế giới mở cửa, hội nhập dẫn đến sự giao lưu, ảnh hưởng văn hóa giữa các nước.

– Trách nhiệm thế hệ trẻ:

+ Gìn giữ và phát huy những bản sắc văn hóa tốt đẹp của dân tộc;

+ Nêu cao tinh thần tự tôn dân tộc, niềm tự hào vễ những truyền thống văn hóa tốt đẹp: truyền thống yêu nước; Uống nước nhớ nguồn; văn hóa lễ hội truyền thống; phong tục tập quán; di sản, di tích lịch sử,…

+ Tiếp thu những ảnh hưởng tích cực từ văn hóa nước ngoài đồng thời gạn lọc những ảnh hưởng tiêu cực từ văn hóa ngoại lai.

– Đánh giá: đây là vấn đề quan trọng đòi hỏi ý thức và nhận thức của thế hệ trẻ cùng đồng lòng, chung tay góp sức.

– Bài học nhận thức và hành động: em hiểu gì & sẽ làm gì?

3/ Kết đoạn : khẳng định tầm quan trọng của vấn đề, thông điệp.

🔻 Xem thêm:

• Một nhân cách muôn đời tỏa sáng (Về bài Phong cách Hồ Chí Minh)
• Tìm hiểu văn bản Phong cách Hồ Chí Minh