Hướng dẫn phân tích tác phẩm kịch: Phân tích đoạn trích kịch “Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài”

Dàn ý tóm tắt

I. Yêu cầu của bài văn phân tích một tác phẩm văn học (kịch)

– Giới thiệu khái quát tác phẩm kịch cần phân tích (tên tác phẩm, tác giả, thể loại,…); nêu nhận xét chung của người viết về tác phẩm.

– Làm rõ được nội dung, chủ đề của tác phẩm

– Phân tích được những nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của tác phẩm kịch (cốt truyện, nhân vật, xung đột, lời thoại, …), và hiệu quả thẩm mĩ của chúng; tập trung vào một số yếu tố nghệ thuật nổi bật của tác phẩm.

– Triển khai hệ thống luận điểm chặt chẽ; sử dụng lý lẽ thuyết phục, bằng chứng xác đáng từ tác phẩm kịch để làm sáng tỏ ý kiến nêu trong bài viết.

– Khẳng định được ý nghĩa, giá trị của tác phẩm.

II. Dàn ý cơ bản của dạng đề phân tích tác phẩm văn học (kịch)

Phần	Nội dung
*Mở bài*	– Giới thiệu tác phẩm kịch; nêu nhận định chung về tác phẩm kịch.
*Thân* *bài*	– Phân tích nội dung, chủ đề của tác phẩm kịch – Phân tích được những nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của tác phẩm (cốt truyện, nhân vật, xung đột, lời thoại,…)
*Kết bài*	Khẳng định ý nghĩa, giá trị (hiệu quả thẩm mỹ) của tác phẩm.

III – Phân tích đoạn trích kịch “Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài” (trích “Vũ Như Tô”) của tác giả Nguyễn Huy Tưởng.

I. Mở bài: Giới thiệu vài nét về tác giả, tác phẩm, nhận định chung về tác phẩm

– Nguyễn Huy Tưởng là một trong những nhà viết kịch và tiểu thuyết xuất sắc của nền Văn học Việt Nam hiện đại. Bao trùm lên sáng tác của nhà văn là nguồn cảm hứng lớn về lịch sử. Viết văn đề tỏ lòng yêu nước, đó là triết lí sống và là quan điểm sáng tác của Nguyễn Huy Tưởng.

– Vở kịch “Vũ Như Tô” gồm 5 hồi viết về một sự kiện xảy ra ở Thăng Long khoảng năm 1516 – 1517. Tác phẩm được viết xong vào mùa hè năm 1941, tựa đề vào tháng 6 năm 1942. Văn bản “Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài” là phần cuối của vở kịch thể hiện bi kịch của người nghệ sĩ Vũ Như Tô. Qua đó đặt ra vấn đề sâu sắc, có ý nghĩa muôn thủa – mối quan hệ giữa nghệ thuật với cuộc sống, giữa lí tưởng nghệ thuật thuần túy cao siêu muôn đời với lợi ích thiết thân và trực tiếp của nhân dân.

II. Thân bài.

1. Phân tích nội dung, chủ đề của tác phẩm

a. Nội dung

Nhân vật chính của vở kịch là Vũ Như Tô, một nhà kiến trúc tài giỏi, một nghệ sĩ có chí lớn, tính tình cương trực, trọng nghĩa khinh tài. Lê Tương Dực, một hôn quân bạo chúa, sai Vũ Như Tô xây dựng Cửu Trùng Đài để làm nơi ăn chơi với đám cung nữ. Vũ đã từ chối dù bị đe dọa kết tội tử hình. Song Đan Thiềm, một cung nữ tài sắc cũng là một người biết yêu và trân quý cái đẹp, cái tài đã khuyên Vũ nên nhận lời xây dựng Cửu Trùng Đài vì đây là cơ hội để Vũ đem tài ra phục vụ đất nước. Vũ đã nhận lời và dồn hết sức xây Cửu Trùng Đài. Nhưng Cửu Trùng Đài đã làm cho dân chúng thêm cực khổ. Họ đã nổi dậy. Vũ Như Tô bị giết, Cửu trùng Đài bị thiêu trụi.

b. Chủ đề

Đoạn trích kịch “Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài” đã phản ánh mâu thuẫn giữa triều đình với phe phản loạn, giữa nhân dân với hôn quân bạo chúa Lê Tương Dực, thể hiện tình cảnh ngang trái và số phận bi thương của người nghệ sĩ giàu tài năng, khát vọng nhưng bị người đời hiểu lầm và oán giận. Qua đó cũng ngợi ca những tâm hồn tri kỉ – những tâm hồn biết trân trọng, nâng niu cái đẹp.

c. Những mâu thuẫn, xung đột cơ bản của vở kịch:

Trong vở kịch, mâu thuẫn đầu tiên mà tác giả Vũ Như Tô xây dựng chính là mâu thuẫn giữa nhân dân lao động khốn khổ lầm than và bọn hôn quân bạo chúa Lê Tương Dực. Đây là mâu thuẫn vốn đã có từ trước và phát triển đến đỉnh điểm khi Lê Tương Dực nghe lời bọn tham quan xây Cửu Trùng Đài để phục vụ cho việc ăn chơi hưởng thụ. Để xây Cửu Trùng Đài, hôn quân Lê Tương Dực đã đánh sưu cao thuế nặng, bóc lột dân chúng, tróc thợ từ dân lành, làm cho nhân dân vất vả, đói khát, chết vì bệnh dịch, tai nạn . Tương Dực không phải là một ông vua yêu nước, thương dân. Điều này tất yếu dẫn đến “loạn” và “biến”. Mâu thuẫn được giải quyết dứt khoát bằng cảnh quân nổi loạn đốt Cửu Trùng Đài, giết vua.

Mâu thuẫn thứ hai và cũng là mâu thuẫn lớn nhất của vở kịch là sự xung đột giữa quan niệm nghệ thuật cao siêu, thuần túy của muôn đời với lợi ích trực tiếp, thiết thực của nhân dân. Vũ Như Tô là một kiến trúc sư thiên tài, đầy hoài bão và tâm huyết, khát khao được thể hiện tài năng tô điểm cho đời . Để thực hiện hoài bão đó, Vũ Như Tô đã mượn uy quyền và tiền bạc của Lê Tương Dực và vô tình gây ra nỗi khốn khổ cho nhân dân. Khát vọng quá lớn đưa Vũ Như Tô đắm chìm trong ảo mộng: xây dựng cho đất nước một công trình nguy nga vĩ đại mà không nhìn thấy cần phải chăm lo cho đời sống thiết thực của nhân dân . Mâu thuẫn lên đến đỉnh điểm vì lý tưởng nghệ thuật của Vũ Như Tô không xuất phát từ lợi ích thiết thực của nhân dân. Vũ Như Tô rơi vào bi kịch: trở thành kẻ thù của nhân dân dù đang muốn cống hiến tài năng để đem lại niềm tự hào cho nhân dân. Nhưng Vũ Như Tô vẫn không nhận ra sai lầm của mình, vẫn đinh ninh là mình vô tội. Vũ Như Tô là một thiên tài nhưng không phải là một hiền tài, Cửu Trùng Đài là một bông hoa ác chứ không phải bông hoa thiện. Cuối tác phẩm, mâu thuẫn đã không được giải quyết triệt để, Vũ Như Tô có tội hay có công, chúng ta không trả lời được, tác giả mới chỉ nêu vấn đề.

d. Nhân vật bi kịch

Nhân vật bao giờ cũng là linh hồn của tác phẩm, nơi gửi gắm những tư tưởng, tình cảm của người sáng tác.

*Nhân vật Vũ Như Tô:

Là một kiến trúc sư tài ba “ngàn năm chưa dễ có một”, say mê sáng tạo cái đẹp, ông khao khát xây dựng một công trình nghệ thuật, một cảnh Bồng Lai giữa cõi trần, để cho hậu thế nghìn thu còn hãnh diện. Lí tưởng chân chính, cao đẹp nhưng cao siêu, xa rời đời sống của nhân dân lao động. Ông không nhận ra một thực tế: Cửu Trùng Đài xây bằng mồ hôi, nước mắt, xương máu của nhân dân. Ông nhất mực cho rằng mình không có tội mà chỉ có công, luôn tin vào việc làm chính đại quang minh của mình. Và khi sự thật phơi bày , ông bừng tỉnh kêu lên: “Ôi mộng lớn! Ôi Đan Thiềm! Ôi Cửu Trùng Đài”. Đó là tiếng kêu đau đớn, não nùng của kẻ vỡ mộng. Tiếng kêu dồn dập vang lên, nỗi đau mất mát hòa nhập vào nhau tạo thành nỗi đau bi tráng.

Khát vọng, đam mê sáng tạo nghệ thuật của Vũ Như Tô xuất phát từ thiên chức của nghệ sĩ chân chính, nhưng chưa đúng vì đặt nhầm chỗ, vì xa rời thực tiễn, vì lợi dụng giai cấp cầm quyền tàn bạo để thực hiện mục đích chân chính của mình . Vũ Như Tô thất bại phải trả giá bằng chính sinh mạng của mình. Qua nhân vật Vũ Như Tô, nhà văn đã đặt vấn đề về mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc sống; giữa khát vọng nghệ thuật muôn đời với lợi ích thiết thực của nhân dân.

*Nhân vật Đan Thiềm:

Là người có tấm lòng “biệt nhỡn liên tài”, biết trân trọng, yêu quý cái đẹp và người sáng tạo ra cái đẹp. Chính Đan Thiềm là người đã động viên Vũ Như Tô , khích lệ Vũ Như Tô xây dựng Cửu Trùng Đài như một công trình nghệ thuật đồ sộ để lại cho đất nước. Và cũng chính Đan Thiềm ra sức bảo vệ Vũ Như Tô, hết lòng khuyên ông bỏ trốn khi Cửu Trùng Đài còn dang dở để giữ gìn tính mạng. Đan Thiềm đau đớn buông lời vĩnh biệt: “Ông cả! Đài lớn tan tành! Ông Cả ơi! Xin cùng ông vĩnh biệt”. Bi kịch của Đan Thiềm là nỗi đau không cứu được người tài, không bảo vệ được cái đẹp.

2. Phân tích những đặc sắc về hình thức nghệ thuật của tác phẩm

Làm nên thành công của vở kịch, tạo được ấn tượng đậm nét cho người đọc, người xem không thể không nói tới những đặc sắc nghệ thuật của tác phẩm. Cốt truyện lịch sử, phản ánh những xung đột có thực trong xã hội, tạo được sức hấp dẫn, lôi cuốn, hứng thú tìm tòi, khám phá cho người thưởng thức. Ngôn ngữ kịch điêu luyện, mang tính tổng hợp cao, thể hiện được nhiều cung bậc sắc thái tình cảm và tính cách của nhân vật . Đặc biệt, những câu văn ngắn với nhịp điệu lời thoại nhanh, gấp gáp đã tạo được tình thế cấp bách và tâm trạng hối hả, cuống quýt của nhân vật. Tính cách, tâm trạng nhân vật được bộ lộc rõ nét thông qua ngôn ngữ thoại, qua hành động. Mâu thuẫn giữa các tuyến nhân vật, dẫn dắt vở kịch đến nút thắt và nút mở hợp lý. Các lớp kịch được chuyển cảnh một cách linh hoạt, tự nhiên, logic, liền mạch tạo nên sự hấp dẫn và lôi cuốn người đọc.

III. Kết bài: Khẳng định được ý nghĩa, giá trị của tác phẩm

Xây dựng hình tượng nhân vật Vũ Như Tô – một người nghệ sĩ có tài năng, có tâm huyết, có khát vọng cao đẹp nhưng lại rơi vào bi kịch, đoạn trích đặt ra vấn đề có ý nghĩa muôn thuở về cái đẹp, về mối quan hệ giữa nghệ sĩ và nhân dân, đồng thời cũng bày tỏ niềm cảm thông, trân trọng đối với người nghệ sĩ tài năng, giàu khát vọng. Từ đây, tác phẩm cũng đem đến cho người đọc nhận thức về trách nhiệm của xã hội: cần tạo điều kiện cho những tài năng, nâng niu những giá trị đích thực, có như vậy, người nghệ sĩ mới có thể bay cao, bay xa, tạo ra những tác phẩm nghệ thuật đích thực để phục vụ cho cuộc đời.