Nguyễn Tuân là nhà văn lớn của nền văn xuôi Việt Nam hiện đại. Ông  là một nghệ sĩ tài hoa, uyên bác, có cá tính độc đáo. Sáng tác của ông có nhiều thể loại và ở thể loại nào cũng có những thành công đáng kể. Một trong số tác phẩm kết tinh tài năng độc đáo của Nguyễn Tuân ở thể loại truyện ngắn là “ Chữ người tử tù”. Trong tác phẩm này, nhà văn đã xây dựng thành công hình tượng nhân vật Huấn Cao hội tụ nhiều vẻ đẹp.

Truyện “ Chữ người tử tù” lúc đầu có tên là “Dòng chữ cuối cùng” in trên  tạp chí “Tao đàn” (1939), sau được tuyển in trong tập “Vang bóng một thời” và đổi tên thành “Chữ người tử tù”.

Truyện “Chữ người tử tù” kể về nhân vật Huấn Cao, một người “văn võ toàn tài”. Mở đầu truyện là cảnh nhà ngục tỉnh Sơn chuẩn bị đón sáu tên tử tù nguy hiểm, trong đó đứng đầu là Huấn Cao. Trước khi tù đến, viên quản ngục đã tỏ lòng khâm phục Huấn Cao vì cái tài viết chữ đẹp, vì tài cầm quân, tài bẻ khóa, vượt ngục. Suốt nửa tháng, quản ngục đã biệt đãi Huấn Cao và năm tử tù nhưng vì chưa hiểu nỗi niềm của viên quản ngục nên Huấn Cao vẫn tỏ ra  “khinh bạc”. Có lệnh chuyển tù, quản ngục đã nhờ viên thơ lại đến nói với Huấn Cao tâm sự của mình (muốn xin mấy chữ đại tự trên lụa trắng). Nhận ra tấm lòng của quản ngục, Huấn Cao đã đồng ý. Đêm hôm đó, cảnh cho chữ kì lạ diễn ra trong ngục tối. Viết xong, Huấn Cao khuyên quản ngục thay chốn ở mà giữ “thiên lương”. Quản ngục cảm động, vái  người tử tù “xin lĩnh ý”.

          Trước hết, vẻ đẹp của hình tượng nhân vật Huấn Cao thể hiện ở phương diện tài hoa. Huấn Cao là một nghệ sĩ trong nghệ thuật thư pháp. Chữ của Huấn Cao “ đẹp lắm”, “vuông lắm”. Để thể hiện tài hoa ở chữ, Nguyễn Tuân không miêu tả kĩ lưỡng về chữ đó mà ông tập trung thể hiện sức hấp dẫn, sức chinh phục của những nét chữ. Tài hoa trong nghệ thuật thư pháp của Nguyễn Tuân đã nức tiếng gần xa. Trước khi đến nhà ngục, danh tiếng của Huấn Cao đã được quản ngục biết đến và hằng ngưỡng mộ, kính phục. Khi Huấn Cao đặt chân đến nhà ngục, tài hoa của ông đã khơi dậy trong viên quản ngục niềm khao khát cháy bỏng: được treo riêng ở nhà một câu đối do ông Huấn Cao viết và đó sẽ là “báu vật trên đời”. Không chỉ ao ước, khao khát, viên quản ngục còn tìm mọi cách “biệt đãi” để mong Huấn Cao cho chữ. Ngay cả khi bị Huấn Cao tỏ ra  khinh bạc, viên quản ngục cũng chỉ biết vâng lời, nhẫn nhục và vẫn hết lòng trọng đãi. Có thể nói, tài hoa của Huấn Cao đã hoàn toàn chinh phục viên quản ngục. Trước cái đẹp tài hoa của ông Huấn, quản ngục đã bất chấp sự nguy hiểm đến danh vị và sinh mạng. Hành động hạ mình trước Huấn Cao của viên quản ngục chính là  sự khuất phục của quyền uy trước cái đẹp.

         Cùng với tài hoa, ở Huấn Cao còn chói ngời khí phách hiên ngang. Huấn Cao mang ý chí “chọc trời khuấy nước” nên đã cầm quân chống lại triều đình phong kiến thối nát, khi bị bắt thì “bẻ khóa, vượt ngục” để tiếp tục thực hiện lí tưởng. Điều này cũng thể hiện rõ qua ý nghĩ của Quản ngục về Huấn Cao “những kẻ chọc trời khuấy nước đến trên đầu người ta cũng chẳng biết có ai nữa”. Như vậy Huấn Cao rõ ràng là một trang anh hùng nghĩa liệt có lí tưởng, có dũng khí, có chí lớn, yêu công bằng và tự do. Khí phách hiên ngang của Huấn Cao còn hiện rõ ở tinh thần “uy vũ bất năng khuất”(không sợ gông xiềng, đòn roi, cường quyền). Vừa đến nhà ngục, bất chấp việc lính giơ roi dọa dẫm, Huấn Cao vẫn điềm  nhiên chỉ huy những người tù dỗ cái gông nặng đến bảy, tám tạ xuống nền đá làm rơi ra một trận mưa rệp. Hành động này cho thấy, với Huấn Cao việc gì ông muốn là ông có thể làm được, bất chấp khó khăn đến đâu và có được phép hay không. Lúc viên quản ngục cho người đem rượu thịt đến, Huấn Cao đã điềm nhiên ăn uống như cái lúc còn tung hoành ngoài đời. Như vậy, với Huấn Cao, nhà giam và án tử hình treo trên đầu chẳng có gì là đáng sợ, nhà tù chỉ có thể giam cầm ông về thể xác, còn về tinh thần, ông vẫn hoàn toàn tự do. Đặc biệt, khi Huấn Cao tưởng viên quản ngục đến để mua chuộc mình, ông đã tỏ ra “ khinh bạc đến điều” và nói: “Ta chỉ muốn có một điều, là nhà ngươi đừng đặt chân vào đây”. Với câu nói đó, Huấn Cao đã đuổi thẳng cổ viên quản ngục đi mà không sợ sự lôi đình, sự báo thù và những thủ đoạn tàn bạo của một ngục quan bị sỉ nhục. Khí phách của Huấn Cao càng ngời sáng rực rỡ hơn khi ông nhận được tin ngày mai sẽ bị đưa về kinh xử chém. Với những con người bình thường, khi đối mặt với cái chết, họ thường tỏ ra khiếp sợ. Vậy mà , khi được tin cái chết đã đến, Huấn cao vẫn thanh thản “mím cười”. Hơn thế, Huấn Cao vẫn ung dung , chủ động sắp xếp kế hoạch để cho chữ viên quản ngục sau khi đã nhận ra tấm lòng yêu quý cái đẹp của ông ta. Trong cảnh cho chữ, Huấn cao đã hiện lên thật uy nghi : cổ đeo gông, chân vướng xiềng, tay tung hoành những nét chữ thể hiện khí phách của một con người hoài bão. Như vậy, ở Huấn Cao có vẻ đẹp hiên ngang của một trang anh  hùng nghĩa liệt.

          Không chỉ là một nghệ  sĩ tài hoa, một trang anh hùng hiên ngang khí phách, Huấn Cao còn là ngừơi có thiên lương cao đẹp. Thiên lương đó được thể hiện ở sự tự trong, coi khinh tiền bạc để bảo vệ cái đẹp. Huấn Cao không bao giờ vì vàng bạc, quyền uy mà ép mình cho chữ bao giờ. “ Tính ông vốn khoảnh, trừ chỗ tri kỉ, ông ít chịu cho chữ”. Vẻ đẹp thiên lương của Huấn Cao còn thể hiện rõ ở chỗ ông coi trọng  những tâm hồn luôn hướng tới cái đẹp. Huấn Cao đã rất cứng cỏi khi nghĩ rằng Quản ngục là kẻ đại diện cho quyền lực phi nghĩa. Khi biết Quản ngục có tấm lòng yêu chuộng cái đẹp, thái độ của ông khác hẳn, ông đồng ý cho chữ và nói những lời chân thành “ Ta cảm cái lòng biệt nhỡn liên tài…Thiếu chút nữa ta đã phụ mất một tấm lòng trong thiên hạ”. Lời nói đó đã hé mở lối sống của Huấn Cao: sống là phải đáp lại những tấm lòng tốt. Huấn Cao không chỉ yêu và bảo vệ cái đẹp của nghệ thuật, ông còn luôn hướng tới bảo vệ cái đẹp của cuộc sống, của tâm hồn con người. Điều đó được thể hiện trong lời khuyên của ông với viên quản ngục:  hãy bỏ nghề, về quê mà ở vì ở đây khó giữ thiên lương cho “ lành vững”. Như vậy, Huấn Cao là người có cái tâm trong sáng.

          Xây dựng nhân vật Huấn Cao với vẻ đẹp ngời sáng, Nguyễn Tuân đã thể hiện rõ tài hoa độc đáo trong  phong cách sáng tác của mình. Nguyễn Tuân đã đặt cả hai nhân vật vào tình huống éo le. Trong tình thế ngang trái đó, các nhân vật sẽ dần dần bộc lộ nhân cách của mình. Trong tác phẩm, Nguyễn Tuân còn sử dụng nghệ thuật tương phản : Huấn Cao xuất hiện luôn trong tư thế ung dung, hiên ngang, còn viên quản ngục và  thầy thơ lại luôn khép nép , nhún nhường. Chính nhờ nghệ thuật  này, Nguyễn Tuân đã tạo nên một ngôi sao chính vị rực rỡ – Huấn Cao. Đặc biệt, Nguyễn Tuân còn sử dụng nghệ thuật “ vẽ mây nảy trăng”. Để tô đậm nhân vật Huấn Cao, Nguyễn Tuân lại nói nhiều đến viên quản ngục và thầy thơ lại. Những lời nhận xét, đánh giá của thầy thơ lại và viên quản ngục càng làm cho vẻ đẹp của Huấn Cao ngời sáng rực rỡ hơn. Hình tượng nhân  vật Huấn Cao đã in đậm dấu ấn về phong cách sáng tác của Nguyễn Tuân.

Tóm lại, tài hoa, khí phách, thiên lương trong sáng đã hội tụ và tỏa sáng ở nhân vật Huấn Cao. Qua hình tượng Huấn Cao, Nguyễn Tuân muốn khẳng định cái đẹp là bất diệt, cái tài và cái tâm, cái đẹp và cái thiện không thể tách rời; đồng thời thể hiện sự trân trọng những giá trị tinh thần của dân tộc. Tác phẩm khép lại nhưng để lại dư âm trong lòng người đọc nhiều cảm xúc. Đó là sự cảm phục trước vẻ đẹp của nhân vật Huấn Cao và trước tài năng của nhà văn Nguyễn Tuân. Với tác phẩm này, Nguyễn Tuân không chỉ “Vang  bóng một thời” mà còn mãi mãi “vang bóng” trên văn đàn văn học Việt Nam.