Phân tích truyện ngắn “Ông ngoại” của Nguyễn Ngọc Tư

Ông ngoại

“Lược phần đầu: Người nhà Dung đi nước ngoài, Dung sang ở với ông ngoại. Ban đầu Dung không hòa nhập được với cuộc sống mới, than thở với mẹ và người mẹ khuyên cố gắng chăm ông thay mẹ…
Dung anh ách lái xe về nhà ngoại, cậu đi để lại chiếc Chaly màu xanh, Dung dùng đi học. Hồi sáng này, ông ngoại dắt xe ra đến cửa Dung hỏi:
– Ngoại định đi đâu?
– Ông lên quận một chút.
Dung ngăn:
– Thôi, ngoại già rồi, không nên lái xe, có đi, con chở ông đi.
Ông tỏ vẻ giận, quầy quả vào nhà. Ôi, người già sao mà khổ đến vậy.
Thế nghĩa là có hai thế giới ở trong ngôi nhà. Thế giới của ông là mấy ông bạn già, là mấy chồng nhựt báo, là cái radio đâu hồi còn đánh nhau, là trầm tư suy ngẫm, là mảnh sân hoa trái. Thế giới của Dung là tiếng nhạc gào thét xập xình, là sắc màu xanh đỏ, là quả đất như nằm gọn trong bàn tay. Sáng nó dậy thật sớm để nấu cơm, sau đó đi học, chiều lại học, buổi tối nó và xe đến bạn chơi hoặc về nhà nghe mấy đứa em cãi nhau ỏm tỏi. Hai thế giới vừa giành giựt vừa hoà tan nhau.
Mặc dầu Dung đang ở trong thế giới của ông, mà không biết mình đang chìm dần vào đấy…
Có những sự thay đổi Dung không thể ngờ được. Bây giờ mỗi đêm Dung trở mình nghe ông ngoại ho khúc khắc. Nghe cây mai nhỏ nứt mình, nảy chồi Dung nghiện hương trầm tối tối ông thắp lên bàn thờ bà ngoại. Lắm khi lũ em Dung sang, chúng nó phá phách quậy tung cả lên, Dung mắng, chúng nó trề môi “Chị hai khó như một bà già”, Dung giật mình. Có lẽ quen với cái tĩnh lặng trong sân mà mỗi chiều Dung giúp ông tưới cây, cái khoảng không xanh lạc lõng trong khói bụi, đâu đó, trên tàng me già, dăm chú chim hót líu lo Dung quen dáng ông ngoại với mái tóc bạc, với đôi mắt hõm, cái cằm vuông, quen mỗi tháng một lần cọc cạch lên phường lương hưu. Có một điều Dung ngày càng nhận ra tiếng họ của ông ngày càng khô và rời rạc như lời kêu cứu. Chủ nhật Dung cắm cúi lau chùi bên dàn karaoke phủ bụi, ông đứng lên nheo mắt:
– Sao con không hát, con hát rất hay mà.- Dung thoáng ngỡ ngàng, nó hỏi:
– Ngoại có thích nghe không?
Rồi mở máy. Hôm ấy Dung rất vui, lần đầu tiên nó hát cho riêng ông nghe và quan trọng nhất là ông đã ngồi lại đấy, gật gù.
Hết mùa me dốt, ông cháu Dung nhặt lá mai đón Tết. Cậu gửi thư và quà về. Ông ôm chầm lấy thư bảo Dung.
– Con đọc ngoại nghe.
Dung đọc một lèo, lúc ngước lên đã thấy mắt ông đỏ rưng. Ông đến bàn thờ bà, đốt nén hương, mùi trầm ngào ngạt, Dung hỏi:
– Ngoại thương cậu như vậy, sao không theo cậu?
Ông trìu mến:
– Ngoại muốn mỗi năm cùng con đón giao thừa và nghe con hát”.

( Ông ngoại, Nguyễn Ngọc Tư, Nhà xuất bản trẻ 2001.)

1/ Mở bài: giới thiệu tác giả, tác phẩm, ấn tượng chung về tác phẩm

Nguyễn Ngọc Tư là một cây bút nổi bật của văn học Nam Bộ, với phong cách viết chân thực, giàu cảm xúc và thấm đượm tình người. Truyện ngắn Ông ngoại trích từ tập truyện cùng tên (NXB Trẻ, 2001) là một câu chuyện dung dị nhưng đầy ý nghĩa về tình cảm gia đình, đặc biệt là sự gắn kết giữa hai thế hệ – ông ngoại và cô cháu gái Dung. Tác phẩm để lại ấn tượng sâu sắc bởi cách kể chuyện nhẹ nhàng, sâu lắng cùng những chi tiết tinh tế về sự thay đổi trong suy nghĩ và tình cảm của nhân vật Dung đối với ông ngoại.

2/ Thân bài

a) Tóm tắt tác phẩm

Truyện ngắn Ông ngoại kể về cô bé Dung – một thiếu niên năng động, thích cuộc sống sôi nổi, bất đắc dĩ phải chuyển đến sống cùng ông ngoại sau khi cậu mợ đi định cư nước ngoài. Ban đầu, Dung cảm thấy chán nản vì cuộc sống ở nhà ông quá trầm lắng, khác xa với những gì cô bé quen thuộc. Ông ngoại nghiêm khắc, sống nề nếp, dành thời gian chăm sóc cây kiểng, cá vàng và giữ gìn những kỷ vật cũ. Dung thấy ông quá khó tính khi trách mắng cô vì nấu cơm khét, không thích sự ồn ào của âm nhạc và thường lặng lẽ trong thế giới riêng của mình.Tuy nhiên, qua thời gian, Dung dần cảm nhận được sự quan tâm thầm lặng của ông. Khi biết ông từ chối tham gia câu lạc bộ vì sợ Dung ở nhà một mình buồn, cô bé chợt nhận ra tình thương của ông dành cho mình. Cô bắt đầu quen với nếp sống yên tĩnh, lắng nghe tiếng ho ngày càng yếu của ông và cảm nhận được sự mong manh của tuổi già. Đến sinh nhật Dung, ông ngoại không chỉ ủng hộ cô tổ chức tiệc mà còn tự tay làm bánh kem, trang trí tỉ mỉ mười tám bông hồng. Trong bữa tiệc, ông còn khiêu vũ với bạn bè của Dung, khiến cô vô cùng bất ngờ và hạnh phúc. Qua khoảng thời gian sống bên ông, Dung không còn cảm thấy gò bó mà ngược lại, cô dần trưởng thành, biết yêu thương và trân trọng những khoảnh khắc giản dị nhưng quý giá trong gia đình.

b) Phân tích chủ đề của tác phẩm

Nét nổi bật nhất trong chủ đề của truyện chính là tình cảm gia đình và sự thấu hiểu giữa các thế hệ. Ông ngoại thuộc về thế hệ cũ, gắn bó với thiên nhiên, những thói quen xưa cũ và sự lặng lẽ, trầm tư “Suốt ngày ông cứ lo tỉa tót cho mấy chậu kiểng, mấy con cá vàng”. Trong khi đó, Dung lại là cô bé hiện đại, yêu thích sự sôi động, âm nhạc và các hoạt động cùng bạn bè .“Thế giới của Dung là tiếng nhạc gào thét xập xình, là sắc màu xanh đỏ, là quả đất như nằm gọn trong bàn tay”. Sự khác biệt này ban đầu khiến Dung cảm thấy xa cách, nhưng dần dần, cô nhận ra rằng tình yêu thương không chỉ thể hiện bằng lời nói mà còn qua những hành động âm thầm nhưng đầy ý nghĩa. Ông không thể hiện tình cảm một cách trực tiếp mà quan tâm cháu bằng những hành động nhỏ nhặt, như lo lắng khi cháu ở nhà một mình, chăm chút cho từng chậu cây, nấu ăn hay tự tay làm bánh sinh nhật. Khi ông từ chối tham gia câu lạc bộ chỉ vì sợ Dung cô đơn, cô bé chợt nhận ra rằng mình đã vô tâm không nghĩ đến ông : “Dung chột dạ, có bao giờ đi chơi mà mình nghĩ tới ông không?”. Khoảnh khắc này đánh dấu sự thay đổi trong nhận thức của Dung, từ một cô bé vô tư đến một người biết quan tâm, lo lắng cho ông nhiều hơn. Và có lẽ chính tình yêu thương âm thầm, giản dị ông dành cho Dung đã khiến em nhận ra và trân quý niềm hạnh phúc đích thực vẫn đang ngày ngày hiện hữu.
Tác phẩm còn nhấn mạnh vai trò của những khoảnh khắc bình dị qua sự trưởng thành của Dung khi cô dần học được cách lắng nghe và trân trọng tình cảm gia đình. Nếu như trước đây cô thấy ông khó tính và khó gần, thì sau này, cô dần quen với sự yên tĩnh trong ngôi nhà, cảm nhận được tình yêu thương trong từng điều nhỏ nhặt và thậm chí còn thấy thoải mái với không gian thanh bình mà ông tạo nên. “Bây giờ mỗi đêm Dung trở mình nghe ông ngoại ho khúc khắc. Nghe cây mai nhỏ nứt mình, nảy chồi. Dung nghiện hương trầm tối tối ông thắp lên bàn thờ bà ngoại”, “Có lẽ Dung đã quen với cái tĩnh lặng trong sân mà mỗi chiều Dung giúp ông tưới cây, cái khoảng không xanh lạc lõng trong khói bụi, đâu đó, trên tàng me già, dăm chú chim hót líu lo. Dung quen dáng ông ngoại với mái tóc bạc, với đôi mắt hõm, cái cằm vuông, mỗi tháng một lần cọc cạch lên phường nhận lương hưu. Có một điều Dung ngày càng nhận ra: tiếng ho của ông ngày càng khô và rời rạc như lời kêu cứu”. Sự thay đổi này không chỉ thể hiện sự trưởng thành của nhân vật mà còn gửi gắm thông điệp ý nghĩa: đôi khi, hạnh phúc không đến từ những điều hào nhoáng, mà xuất phát từ những khoảnh khắc giản dị bên những người thân yêu.

c) Phân tích những nét đặc sắc về nghệ thuật

Nguyễn Ngọc Tư đã khéo léo sử dụng nhiều thủ pháp nghệ thuật để làm nổi bật nội dung tác phẩm. Trước hết, tác giả đã xây dựng nhân vật chân thực, sinh động. Ông ngoại và Dung là hai nhân vật đại diện cho hai thế hệ với những suy nghĩ và lối sống khác biệt, nhưng qua những tình huống nhỏ, họ dần xích lại gần nhau. Ông ngoại hiện lên với hình ảnh một người già trầm lặng nhưng rất sâu sắc, trong khi Dung là cô bé tinh nghịch, sôi nổi nhưng cũng rất nhạy cảm. Cách xây dựng nhân vật tự nhiên giúp câu chuyện trở nên gần gũi, chân thực.
Ngoài ra, tác giả sử dụng giọng văn dung dị, giàu cảm xúc. Cách kể chuyện nhẹ nhàng, tự nhiên giúp người đọc dễ dàng đồng cảm với nhân vật. Không có những cao trào gay gắt, câu chuyện nhẹ nhàng chảy trôi như chính cuộc sống đời thường, nhưng lại để lại dư âm sâu lắng trong lòng người đọc.

Một điểm đặc sắc khác là việc sử dụng hình ảnh có tính biểu tượng. Cây cảnh và cá vàng tượng trưng cho thế giới bình yên, tĩnh lặng của ông ngoại – nơi mà ông gửi gắm tâm hồn mình. Khi Dung hỏi: “Ngoại chăm sóc hoài không chán sao?”, ông trả lời rằng cây cũng có linh hồn, thể hiện cách nhìn tinh tế và đầy yêu thương của ông đối với thiên nhiên. Tiếng ho của ông ngoại ngày càng yếu dần như một lời kêu cứu thầm lặng, tượng trưng cho sự già yếu và cô đơn của người già. Đây là một hình ảnh đầy ám ảnh, nhắc nhở người đọc về sự hữu hạn của thời gian và sự cần thiết của việc quan tâm đến người thân khi còn có thể. Và chiếc bánh sinh nhật với mười tám bông hồng do ông tự tay làm không chỉ thể hiện sự khéo léo mà còn là biểu tượng của tình yêu thương ông dành cho cháu. Khoảnh khắc ông khiêu vũ cùng Dung trong bữa tiệc sinh nhật vừa hài hước, vừa xúc động, cho thấy sự hòa hợp giữa hai thế hệ.

3. Kết bài: khẳng định giá trị, ý nghĩa của tác phẩm, bài học cho bản thân

Truyện ngắn Ông ngoại không chỉ kể về tình cảm giữa hai thế hệ mà còn là lời nhắc nhở nhẹ nhàng về giá trị của tình thân, sự thấu hiểu và trân trọng những người bên cạnh ta. Nhân vật ông ngoại đã để lại ấn tượng sâu sắc bởi tình yêu thương thầm lặng và sự hy sinh dành cho cháu. Qua câu chuyện, mỗi người đọc, đặc biệt là giới trẻ, có thể nhận ra rằng: dù cuộc sống có hối hả, ta vẫn nên dành thời gian để quan tâm, yêu thương và trân trọng những người thân yêu khi còn có thể.