Phân tích truyện ngắn “Mùi rơm rạ quê mình” – Ngọc Bích

MÙI RƠM RẠ QUÊ MÌNH…
Ngọc Bích

Tôi sinh ra từ một vùng sâu vùng xa ở bưng biền Đồng Tháp, lớn lên giữa hương đồng cỏ nội. Nơi tôi sống ruộng lúa không hẳn là thẳng cánh cò bay mà đủ ngan ngát mùi rơm rạ sau mỗi mùa gặt.
Đối với những người sinh ra và lớn lên ở thôn quê thì dường như cánh đồng đã trở thành một phần ký ức chẳng thể nào quên, bởi nó gắn liền với tuổi thơ – phần thời gian trong trẻo nhất của một đời người.
Trong ký ức của tôi, bức tranh đồng quê sống động một cách kỳ lạ. Đó là những sân phơi trải đầy lúa vàng, tụi con nít vẫn hay đi tới đi lui trên những thảm lúa ngoài sân để lúa mau khô, những bước chân nhỏ xinh in ngang dọc trên đệm lúa vàng. Chúng bước nhanh thật nhanh để tránh cái nắng trên đầu và cái nóng hừng hực dưới chân. Ngày mùa trong tôi còn là những ụ rơm, nhánh rạ trơ ra sau vụ gặt. Đâu đâu cũng thấy rơm rạ ngút ngàn, vàng những lối đi.
Tôi thương cái mùi rơm rạ quê mình. Nó cứ thoang thoảng rồi loang dần, quấn chặt vào sống mũi. Mùi rơm rạ là mùi của đồng ruộng, mùi của mồ hôi ba ngày vác cuốc ra đồng, mùi của niềm vui mùa lúa trúng, mùi nỗi buồn nơi khoé mắt mẹ sau mỗi vụ thất thu.
Nồi cơm mới thơm lừng, không những thơm bởi hạt gạo mà còn vì được đun bằng bếp rơm, lửa cháy bùng, cơm sôi ùng ục. Đó là cái mùi cứ phảng phất theo tôi, để rồi những tháng năm sau đóm tôi đi khắp mọi miền, đi qua những đồng lúa xanh tít mắt bất chợt nhớ đến mùi thơm ấy, mùi hương của rơm rạ và mùi của chén gạo thơm hương lúa mới. Cái mùi ấy ngan ngát trong lồng ngực không dễ quên của biết bao con người lớn lên từ ruộng đồng như tôi.
[…] Tôi lớn lên giữa mùi rơm rạ quê hương, mấy đứa bạn tôi giờ mỗi đứa một nơi. Có đứa qua xứ Tây Đô lập nghiệp, có đứa đi làm dâu tận vùng miệt thứ Cà Mau. Còn tôi… sống và làm việc ở phố thị xa hoa, đêm đêm nhớ nhà, nhớ mùi rơm rạ mà bật khóc. Chao ôi, cái mùi rạ nồng nồng khó tả.
Mỗi lần về nhà đúng mùa gặt lúa, tôi hít lấy một hơi thật sâu như muốn nuốt hết cái không khí ấy, nhớ về mình còn là đứa trẻ của những tháng năm xưa. Những tháng năm đầu trần ngồi máy kéo ra đồng nghịch rơm, những tháng năm còn được nằm trọn trong vòng tay của ba mẹ.
Có sợi rơm nào bay theo gió vương qua cành lá non, phảng phất hương vị của mùa mới, mùa của yêu thương, ước vọng và hy vọng. Tôi mang theo những khát khao, những ước mơ của mình gửi vào hương vị đó để thấy ấm áp, góp nhặt yêu thương cho riêng mình.
Những kí ức tuổi thơ gắn liền với mùi rơm rạ quê hương bỗng chốc ùa về làm cho con đường đến sân bay trở nên ngắn ngủi. Tôi và anh tài xế công nghệ kia tạm gác lại những ký ức miền Tây thân thương của mình để hoà vào nhịp sống hối hả. Tôi tin là nó chỉ tạm lắng lại trong tâm thức mỗi người rồi đến khi gặp người “rà đúng tần số” hoặc đôi khi chỉ cần nhắc về hai tiếng miền Tây thì những ký ức thân thương ấy lại ào ạt ùa về. Đã là tuổi thơ, là quê hương thì làm sao mà quên cho được.
(Nhiều tác giả, Nghĩa tình miền Tây, NXB Hồng Đức, 2022, tr. 41-44)

Phân tích tác phẩm “Mùi rơm rạ quê mình…” – Ngọc Bích

1/ Mở bài

Ngọc Bích là một cây bút giàu cảm xúc, thường viết về miền quê với giọng văn mộc mạc, chân chất và chan chứa tình yêu thương. Trong tác phẩm “Mùi rơm rạ quê mình…”, chị đã tái hiện một cách sống động và sâu lắng hình ảnh quê hương Đồng Tháp qua biểu tượng quen thuộc: mùi rơm rạ sau mỗi mùa gặt. Bằng dòng hồi ức tha thiết, tác phẩm đã chạm đến trái tim người đọc, gợi nhắc những kỷ niệm tuổi thơ trong sáng và tình cảm sâu đậm với quê nhà. Với tôi, đây không chỉ là một bài viết về ký ức, mà còn là bản hòa ca dịu dàng và ấm áp về tình quê hương – nơi khởi nguồn của yêu thương và ước mơ.

2/Thân bài

a/ Tóm lược nội dung tác phẩm

Tác phẩm là dòng hồi tưởng đầy xúc cảm của tác giả – một người con sinh ra và lớn lên tại vùng bưng biền Đồng Tháp. Từ mùi rơm rạ – một hình ảnh tưởng chừng rất đỗi bình thường – tác giả đã dẫn dắt người đọc trở về những ngày tháng tuổi thơ hồn nhiên nơi thôn dã: sân phơi lúa vàng rực, tiếng trẻ con chạy trên đệm lúa, bếp rơm nghi ngút khói, tiếng cơm sôi ùng ục, và cả những phút giây ấm áp bên cha mẹ. Khi trưởng thành và sống nơi phố thị phồn hoa, tác giả vẫn mang theo nỗi nhớ quê da diết, nhớ mùi rơm rạ không thể gọi tên, để rồi mỗi lần về quê, chỉ cần một làn hương phảng phất cũng khiến ký ức dội về, nguyên vẹn như thuở ban đầu. Tác phẩm khép lại với một niềm tin giản dị mà sâu sắc: ký ức quê hương sẽ luôn sống mãi trong mỗi người, chỉ chờ được đánh thức bởi những rung cảm chân thành.

b/ Phân tích chủ đề

Chủ đề chính của tác phẩm là nỗi nhớ quê hương tha thiết được biểu hiện thông qua biểu tượng mùi rơm rạ – một mùi hương mang tính gợi nhớ, gợi thương và mang theo cả linh hồn của đất quê. Đó là thứ mùi đặc trưng của đồng ruộng, của những mùa gặt bội thu hay thất bát, của giọt mồ hôi mặn đắng và niềm vui sum vầy bên mâm cơm mới. Mùi rơm rạ ấy “thoang thoảng rồi loang dần”, “quấn chặt vào sống mũi”, “ngan ngát trong lồng ngực” – những cách miêu tả rất tinh tế, cho thấy mùi hương ấy không chỉ cảm nhận bằng khứu giác, mà còn bằng cả tâm hồn. Đó là một thứ hương vừa thật vừa hư, vừa hiện hữu trong đời sống, vừa là biểu tượng cho ký ức và yêu thương.
Tình cảm dành cho quê hương trong tác phẩm không được nói ra một cách ồn ào, mà được bộc lộ qua những chi tiết đầy gợi hình, gợi cảm xúc: đứa trẻ đầu trần chơi trên máy kéo, cha vác cuốc ra đồng, mẹ buồn nơi khóe mắt sau vụ mùa thất thu… Tất cả những điều ấy đều gắn với rơm rạ, gắn với đồng ruộng – và gắn với tuổi thơ của bao thế hệ người miền Tây. Vì vậy, dù sau này mỗi người một nơi, có người đi làm dâu tận Cà Mau, có người lập nghiệp ở Tây Đô, có người như tác giả phải sống ở phố thị, thì mùi rơm rạ vẫn trở thành sợi dây vô hình kết nối họ với quá khứ, với quê hương – nơi không bao giờ rời khỏi trái tim.

c/ Phân tích nghệ thuật

Về nghệ thuật, tác phẩm nổi bật bởi giọng văn trữ tình, chân thành và sâu lắng. Những câu văn mềm mại như một dòng chảy nhẹ nhàng của cảm xúc, dẫn dắt người đọc bước vào thế giới riêng của tác giả – nhưng cũng là thế giới chung của những ai từng sống ở miền quê. Ngôn ngữ sử dụng đậm chất Nam Bộ, gần gũi, mộc mạc, kết hợp với nhiều hình ảnh giàu sức gợi: “lụm thụm nhánh rạ”, “thảm lúa vàng”, “cơm sôi ùng ục”,… khiến cho không gian miền Tây hiện lên rõ ràng, sống động và chan chứa tình cảm. Đặc biệt, việc lặp lại biểu tượng mùi rơm rạ xuyên suốt tác phẩm tạo nên một sợi dây kết nối cảm xúc, giúp mạch hồi tưởng liền mạch và giàu chất thơ.

3/ Kết bài

Tác phẩm “Mùi rơm rạ quê mình…” không chỉ là lời kể lại của riêng tác giả, mà còn là tiếng lòng của bao người con xa quê. Từ một mùi hương rất đỗi bình dị, tác phẩm đã gợi lên cả một miền ký ức, làm thức dậy tình cảm thiêng liêng với quê hương trong mỗi người. Qua đó, tôi nhận ra rằng: quê hương không chỉ là một địa danh, mà còn là nơi lưu giữ những yêu thương, nơi nuôi lớn tâm hồn và là điểm tựa tinh thần vững chắc cho mỗi chúng ta trên hành trình đời người. Và chỉ cần một làn gió mang theo mùi rơm rạ, ký ức ấy sẽ trở lại, như chưa từng rời xa…