Phân tích truyện ngắn “Củ khoai nướng” của Tạ Duy Anh

I. Mở bài

Văn học không chỉ phản ánh hiện thực mà còn là nơi đánh thức những xúc cảm nhân văn trong tâm hồn con người. Trong số những tác phẩm ngắn mang sức lay động mạnh mẽ, “Củ khoai nướng” của Tạ Duy Anh là một truyện ngắn giản dị nhưng đầy ám ảnh. Tác phẩm khơi gợi trong người đọc những trăn trở về lòng nhân ái, sự sẻ chia và những mâu thuẫn đạo đức âm thầm nhưng dữ dội bên trong mỗi con người.

II. Thân bài

1. Khái quát chung

Tạ Duy Anh là một cây bút tiêu biểu trong dòng văn học thời kỳ đổi mới, với phong cách sáng tác giàu tính hiện thực và chiều sâu tư tưởng. Các sáng tác của ông thường xoáy vào những mặt khuất trong đời sống, thông qua đó khơi mở những vấn đề nhân sinh cốt lõi.

Truyện ngắn “Củ khoai nướng” được kể theo ngôi thứ ba với điểm nhìn tập trung vào nhân vật Mạnh – một cậu bé hồn nhiên nhưng có nội tâm giàu cảm xúc. Cốt truyện đơn tuyến, xoay quanh một tình huống duy nhất: Mạnh nướng một củ khoai và đứng trước sự lựa chọn – giữ lại cho mình hay chia sẻ với hai ông cháu nghèo đói. Qua sự giằng xé nội tâm và hành động của nhân vật, truyện làm nổi bật thông điệp sâu sắc về lòng trắc ẩn và sự thức tỉnh lương tri.

2. Tóm tắt truyện và chủ đề

Tác phẩm kể về cậu bé Mạnh trong một lần nướng khoai đã gặp hai ông cháu ăn xin. Khi củ khoai chín, Mạnh bị giằng xé giữa sự ích kỷ và lòng thương cảm. Cuối cùng, cậu quyết định chia sẻ nửa củ khoai với cậu bé nghèo, từ đó cảm nhận được sự thanh thản trong tâm hồn.
Truyện khắc họa sự đấu tranh nội tâm của con người giữa cái tôi cá nhân và tiếng gọi của lòng tốt, từ đó tôn vinh giá trị vĩnh cửu của lòng nhân ái và sự sẻ chia.

3. Phân tích nhân vật Mạnh

• Mạnh là hình ảnh tiêu biểu cho những rung động lương thiện đầu đời của một đứa trẻ, vừa ngây thơ, vừa sâu sắc.
• Khi ngọn lửa bùng lên, mùi khoai chín lan tỏa, cậu bé bắt đầu đối mặt với sự thay đổi trong cảm xúc. Ban đầu là vui sướng, sau đó là cảm giác ngượng ngùng và dằn vặt khi nhận ra sự hiện diện lặng lẽ của hai ông cháu ăn xin.
• Ánh nhìn đĩnh đạc, buồn bã nhưng đầy tự trọng của cậu bé ăn xin đã khiến Mạnh “chột dạ” – một chi tiết đắt giá khơi dậy cuộc đối thoại âm thầm trong lương tâm cậu.
• Cảm giác hối hận ngày càng lớn dần khi cậu nhận thấy củ khoai chín đã không còn hấp dẫn như trước, vì lòng mình đã nặng trĩu.
• Hành động chia sẻ nửa củ khoai – dù muộn màng – không chỉ là một cử chỉ tốt bụng, mà còn là bước chuyển hóa trong nhận thức, khiến cậu bé thực sự trưởng thành về mặt cảm xúc.
• Nhân vật Mạnh được khắc họa sinh động qua diễn biến tâm lý phức tạp, góp phần thể hiện chủ đề nhân văn sâu sắc của tác phẩm.

4. Phân tích các nhân vật phụ: Ông lão và cậu bé ăn xin

• Ông lão mù lòa, già yếu, chỉ xin một chút lửa để hút thuốc – một chi tiết nhỏ nhưng cho thấy sự tự trọng và lòng nhân cách ẩn sâu trong cảnh khốn cùng.
• Cậu bé ăn xin – ít lời nhưng ánh nhìn đĩnh đạc, buồn bã – là nhân tố làm Mạnh lay động sâu sắc. Sự im lặng của cậu như một lời nhắc nhở âm thầm về tình người và lòng cảm thông.
• Hai nhân vật phụ tuy không có nhiều hành động nhưng lại mang sức gợi lớn về vẻ đẹp đạo đức nơi những con người khốn khổ, giúp làm nổi bật chủ đề của tác phẩm.

5. Giá trị nghệ thuật

• Cốt truyện đơn giản nhưng giàu tính biểu cảm, tập trung vào một tình huống có ý nghĩa biểu tượng mạnh.
• Ngôi kể thứ ba gắn với điểm nhìn của Mạnh giúp người đọc thấu hiểu diễn biến tâm lý một cách gần gũi, tự nhiên.
• Cách dựng tình huống khéo léo, đưa nhân vật vào thế đối diện với sự lựa chọn đạo đức, từ đó bộc lộ chiều sâu tâm lý.
• Hệ thống chi tiết giàu sức gợi: mùi thơm của củ khoai, ánh mắt cậu bé, hành động chậm rãi… đều góp phần làm tăng hiệu quả truyền cảm.
• Ngôn ngữ giản dị, gần gũi nhưng đầy tinh tế, gợi được không khí nghèo khó và sự trăn trở của nhân vật.
• Giọng điệu nhẹ nhàng, thấm đẫm cảm xúc, khơi gợi suy ngẫm sâu xa về lòng tốt và sự sẻ chia trong cuộc sống.

6. Đánh giá, liên hệ

• “Củ khoai nướng” là một truyện ngắn đặc sắc, tuy không dài dòng nhưng đủ sức lay động lòng người nhờ cốt truyện đơn giản và cảm xúc chân thành.
• Tác phẩm là lời nhắc nhở nhẹ nhàng mà sâu sắc về trách nhiệm của mỗi người trong việc sống tử tế, biết quan tâm đến người khác.
• Qua hình ảnh một cậu bé đứng giữa ranh giới của ích kỷ và lòng nhân ái, truyện gửi gắm một bài học đạo đức giản dị nhưng thiết thực.
• So với các tác phẩm cùng đề tài như “Tấm lòng của mẹ” (Nguyễn Nhật Ánh), “Củ khoai nướng” vẫn giữ được nét riêng nhờ bút pháp nhẹ nhàng, tình huống khéo léo và thông điệp sâu sắc.

III. Kết bài

“Củ khoai nướng” là minh chứng cho sức mạnh của văn chương nhân đạo – giản dị mà giàu tính lay động. Từ một tình huống nhỏ bé đời thường, tác phẩm đã mở ra cả một thế giới tâm hồn với biết bao rung động, dằn vặt và thức tỉnh. Qua câu chuyện, người đọc không chỉ nhận ra giá trị của lòng tốt mà còn được nhắc nhở về bổn phận sống nhân hậu, biết san sẻ với những người xung quanh. Chính vì thế, “Củ khoai nướng” không chỉ có giá trị nghệ thuật mà còn là một thông điệp nhân sinh giàu sức sống, để lại dư âm dài lâu trong lòng độc giả.