Phân tích truyện ngắn “Chảy đi sông ơi” của tác giả Nguyễn Huy Thiệp

1/ Mở bài:

Nguyễn Huy Thiệp là một trong những cây bút nổi bật của văn học Việt Nam hiện đại, đặc biệt trong giai đoạn đổi mới. Ông được biết đến với văn phong sắc sảo, táo bạo và giàu chất triết lý. Truyện ngắn Chảy đi sông ơi là một tác phẩm tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật độc đáo của ông. Dưới hình thức một câu chuyện kể về tuổi thơ với những kỷ niệm gắn bó bên dòng sông quê hương, tác phẩm ẩn chứa nhiều tầng ý nghĩa về nhân sinh, cuộc đời và vẻ đẹp của sự thức tỉnh. Đọc Chảy đi sông ơi, người đọc không chỉ cảm nhận được chất thơ trong văn xuôi mà còn rung động trước những trăn trở, khát vọng và khổ đau của con người.

2/ Thân bài:

a/ Tóm tắt tác phẩm:

Tác phẩm là lời kể của nhân vật “tôi” về những năm tháng tuổi thơ gắn bó với bến Cốc – một khúc sông bình dị mà đầy huyền bí. Nhân vật “tôi” say mê con sông, say mê những câu chuyện về con trâu đen kỳ ảo, khát khao khám phá điều kỳ diệu ẩn dưới làn nước. Trong hành trình ấy, “tôi” đã nhiều lần theo các thuyền đánh cá đêm, chứng kiến sự thô bạo, lạnh lùng của những người dân sông nước như Tảo, trùm Thịnh… Và rồi một lần suýt chết đuối, “tôi” được một người phụ nữ tên Thắm cứu sống. Từ đó, nhân vật “tôi” bắt đầu cảm nhận được sự ấm áp của tình người, hiểu hơn về nỗi khổ và bóng tối của những kiếp người lam lũ bên dòng sông. Khúc sông quê hương trở thành hình ảnh ẩn dụ cho dòng đời đầy biến động, nơi con người đi qua để tìm đến sự trưởng thành và thức tỉnh.

b) Nêu chủ đề và phân tích làm sáng tỏ chủ đề:

Đọc tác phẩm, chúng ta dễ nhận ra vấn đề được người viết trọng tâm làm sáng tỏ chính là dòng chảy của cuộc sống và quy luật trưởng thành. Nguyễn Huy Thiệp đã gửi gắm trong Chảy đi sông ơi một triết lý nhân sinh sâu sắc thông qua hình ảnh dòng sông – biểu tượng cho dòng chảy bất tận của cuộc sống . Nhân vật “tôi” trong truyện là một đứa trẻ mới lớn, lần đầu tiên rời khỏi vòng tay gia đình để bước vào thế giới người lớn nơi bến Cốc. Tại đây, cậu bắt đầu cảm nhận được những mặt tối tăm, phức tạp của cuộc đời: sự lạnh lùng, vô cảm, cả dối trá và tàn nhẫn. Khi cậu bé liều lĩnh nhảy xuống sông tìm con trâu đen – hình ảnh mang tính biểu tượng cho chân lý hoặc khát vọng khám phá sự thật – đó cũng là khoảnh khắc đánh dấu bước ngoặt trong hành trình lớn khôn. Cậu bé suýt chết đuối, và được cứu sống bởi một người phụ nữ xa lạ. Từ một cuộc phiêu lưu tưởng như trẻ con, nhân vật dần nhận ra rằng trưởng thành không chỉ là hiểu biết mà còn là đối mặt với sự sống, cái chết và sự vô thường. Hành trình “chảy đi” của dòng sông cũng chính là hành trình của cuộc đời: không thể quay đầu, không thể ngừng lại, và con người buộc phải học cách sống có ý nghĩa trong dòng chảy đó.

Bên cạnh đó, một trong những điểm nhấn nổi bật của truyện là cách Nguyễn Huy Thiệp phơi bày sự vô cảm và bóng tối ẩn sâu trong lòng người – một thực tại khiến người đọc phải giật mình suy ngẫm. Bên bến Cốc, nhân vật “tôi” không chỉ chứng kiến những điều lạ lẫm mà còn chạm mặt với sự khắc nghiệt của cuộc sống: từ những câu chuyện giết người được kể như trò tiêu khiển, đến hành vi bạo lực của Tảo – người bạn đồng hành đã đẩy cậu xuống sông không thương tiếc. Cậu bé còn bị một lão già chửi rủa, xua đuổi khi đang đói và khát. Trong những lát cắt đó, Nguyễn Huy Thiệp cho thấy một thế giới nơi con người trở nên lãnh đạm, mất kết nối với lòng trắc ẩn – và đó chính là điều nguy hiểm nhất. Lời nói của chị Thắm: “Con người ta tối tăm lắm. Con người vô tâm nhiều như bụi bặm trên đường.” không chỉ là nhận định buồn bã, mà còn là lời cảnh tỉnh sâu sắc về tình trạng băng hoại đạo đức trong xã hội hiện đại. Qua đó, tác phẩm đặt ra câu hỏi lớn về lương tri: làm sao để không bị cuốn trôi trong dòng đời mà đánh mất nhân tính?

Tuy nhiên, giữa một thế giới ngổn ngang bóng tối và sự vô cảm, Nguyễn Huy Thiệp vẫn gieo vào lòng người đọc một niềm tin đầy nhân văn: ánh sáng của tình thương vẫn luôn hiện hữu, dù âm thầm, lặng lẽ. Nhân vật chị Thắm – người phụ nữ vô danh – xuất hiện như một phép màu. Chị không chỉ cứu sống nhân vật “tôi” khỏi dòng nước, mà còn nhẹ nhàng dẫn dắt cậu bước qua cú sốc tâm lý đầu đời bằng những lời nói mộc mạc nhưng sâu sắc. Câu nói “Đừng cố gắng hiểu con trâu đen, hãy sống cho tử tế đã” chính là lời thức tỉnh, là kim chỉ nam cho hành trình làm người. Qua chị Thắm, tác phẩm khẳng định rằng dù cuộc sống có khắc nghiệt đến đâu, thì một hành động tử tế, một trái tim biết thương yêu vẫn có thể cứu vớt một con người. Cậu bé – sau khi trải qua thử thách sinh tử – không chỉ được cứu về thể xác mà còn được nâng đỡ về tinh thần, nhờ vào thứ tình người không phô trương nhưng vô cùng quý giá. Chính ánh sáng ấy – dù mong manh – đã chống lại bóng tối của đời sống, và đó là điểm sáng đẹp nhất trong toàn bộ tác phẩm.

c) Phân tích đặc sắc nghệ thuật.

Tác phẩm ghi được dấu ấn sâu đậm trong lòng độc giả không chỉ ở nội dung chủ đề khơi gợi nhiều suy ngẫm mà còn ở tài năng nghệ thuật của nhà văn. Chảy đi sông ơi là một tác phẩm giàu chất trữ tình và biểu tượng. Nguyễn Huy Thiệp đã vận dụng thành công nghệ thuật tự sự kết hợp với miêu tả nội tâm và không gian thiên nhiên, tạo nên một bức tranh vừa hiện thực vừa huyền ảo. Nhà văn đã xây dựng hình tượng dòng sông mang đậm chất tượng trưng: con sông vừa thật – với những bến nước, cây gạo, mùa cá mòi,… vừa hư – với con trâu đen, truyền thuyết, những điều kỳ diệu. Dòng sông là hình ảnh xuyên suốt, gắn kết các sự kiện và diễn biến nội tâm nhân vật, đồng thời là biểu tượng cho cuộc đời – nơi thử thách, dập vùi và cũng là nơi con người tìm thấy ý nghĩa sống.

Tác phẩm cũng thành công trong việc khắc họa các nhân vật phụ như Tảo, trùm Thịnh, chị Thắm… mang tính cách, giọng điệu và biểu tượng riêng. Mỗi người là một đại diện cho một mặt của đời sống: hung bạo, dối trá, vô tâm, nhưng cũng có những tia sáng của sự thấu hiểu và yêu thương.

Đặc biệt, giọng văn của Nguyễn Huy Thiệp trong truyện này rất mềm mại, giàu chất thơ và mang tính suy tưởng. Những đoạn tả cảnh, tả sông nước được viết như một bản nhạc buồn, ngân vang và sâu lắng, tạo cảm giác mộng mị, xao xuyến cho người đọc. Bên cạnh đó, ông còn lồng ghép chất triết lý nhân sinh nhẹ nhàng mà sâu sắc, giúp tác phẩm vượt khỏi một truyện kể thông thường để trở thành một suy ngẫm nghệ thuật về cuộc sống.

3/ Kết bài:

Chảy đi sông ơi không chỉ là một câu chuyện về tuổi thơ mà còn là một bản ngợi ca – vừa xót xa, vừa hy vọng – về dòng đời và sự trưởng thành trong tâm hồn con người. Tác phẩm cho thấy tài năng của Nguyễn Huy Thiệp trong việc hòa quyện chất thơ, chất hiện thực và triết lý nhân sinh trong một hình thức nghệ thuật giàu sức gợi. Đọc truyện, mỗi người đều có thể tìm thấy một dòng sông trong ký ức mình – nơi từng bước ta lớn lên, từng lần ta vấp ngã và biết đứng dậy. Tác phẩm khép lại, nhưng dư âm về ánh sáng nhân văn mà nó mang đến vẫn tiếp tục lan tỏa trong lòng người đọc – như một lời nhắc nhở dịu dàng nhưng kiên quyết: hãy sống tử tế, dù cuộc đời có thế nào, hạt mầm yêu thương vẫn luôn nảy nở.