Các em thân mến, viết bài văn phân tích một tác phẩm truyện thuộc kiểu bài nghị luận văn học. Trong đó, người viết phải dùng lí lẽ (những phân tích, diễn giải có lí) và bằng chứng (những chi tiết cụ thể trong tác phẩm văn học) để làm sáng tỏ những nét đặc sắc về nội dung, chủ đề và nghệ thuật của tác phẩm đó.
Kiểu bài này các em đã được thực hành ở chương trình Ngữ văn 8 với yêu cầu cơ bản là nêu được chủ đề và dẫn ý làm nổi bật chủ đề, nêu được đặc sắc nghệ thuật và dẫn vài ý làm nổi bật đặc sắc đó. Tuy nhiên, khi các em lên lớp 9 thì yêu cầu đã có sự nâng cao rõ rệt. Các em hãy bám vào những gợi ý dưới đây để có một bài viết đúng và hay nhé!
1/ Em cần đọc kĩ tác phẩm truyện, ghi chú những chi tiết quan trọng về nhân vật, tình huống, cốt truyện, tư tưởng tác giả.
2/ Nắm vững nội dung chính của truyện ( câu chuyện kể về điều gì?, nhân vật chính là ai?, thông điệp mà tác giả muốn gửi gắm là gì?)
3/ Chú ý hoàn cảnh sáng tác: Thời đại, bối cảnh lịch sử, xã hội có ảnh hưởng gì đến tác phẩm?
4/ Em phải xác định được chủ đề của truyện . Mỗi truyện đều có một hoặc nhiều chủ đề chính: tình yêu quê hương, số phận con người, giá trị cuộc sống, tình cảm gia đình, tình yêu thiên nhiên,…. và nắm rõ chủ đề ấy được biểu hiện cụ thể như thế nào trong tác phẩm (nhan đề, tình huống, nhân vật,…)
5/ Em phải chỉ ra được những nét đặc sắc trong nghệ thuật của truyện. Để làm được điều này, em hãy bám vào những đặc trưng của thể loại truyện như ngôi kể, điểm nhìn, cốt truyện, tình huống, chi tiết nghệ thuật,…. Em không cần đánh giá hết tất cả các yếu tố đó mà hãy lựa chọn những nét nổi bật nhất trong nghệ thuật kể chuyện của tác phẩm.
6/ Trước khi viết bài, em phải xây dựng một dàn ý thật rõ ràng, mạch lạc và chính xác. Dàn ý gồm 3 phần:
a/ Mở bài :
– Giới thiệu tác giả (vị trí, phong cách), tác phẩm (hoàn cảnh sáng tác, thành công của tác phẩm trong sự nghiệp của nhà văn).
– Nêu khái quát giá trị của tác phẩm (chủ đề, đặc sắc nghệ thuật).
b/ Thân bài
– Tóm tắt nội dung tác phẩm (làm căn cứ rút ra chủ đề)
– Nêu chủ đề của tác phẩm và phân tích làm sáng tỏ từng khía cạnh của chủ đề (vd. Chủ đề tác phẩm “Gió lạnh đầu mùa” là ca ngợi tình yêu thương của con người. Vậy chủ đề đó được thể hiện như thế nào trong tác phẩm?)
– Nêu những nét đặc sắc về nghệ thuật và phân tích làm sáng tỏ nét đặc sắc đó.
c/ Kết bài : khẳng định giá trị, ý nghĩa của tác phẩm. Tác động của tác phẩm với bản thân em.
7/ Trong bài viết, để làm sáng tỏ những nhận định của em về chủ đề, nghệ thuật của tác phẩm, em phải đưa ra được dẫn chứng. Em không được nói chung chung mà cần trích dẫn hoặc nhắc đến những chi tiết cụ thể trong tác phẩm. Chẳng hạn:
Tân rất yêu quê hương, điều đó được thể hiện qua cảm giác sung sướng khi chàng nhìn “cánh đồng lúa chín lóe vàng dưới mặt trời”, cảm nhận mùi lúa thơm và thấy “tấm lòng mình rộng rãi ra, tâm hồn thân thiết, và yêu mến với cả mọi người”.
8/ Em cần phân tích đúng trọng tâm, tránh sa đà vào việc kể lại chi tiết trong tác phẩm. Mỗi ý em đưa ra để phân tích đều phải nhằm mục đích làm sáng tỏ khía cạnh chủ đề hay nghệ thuật mà em muốn nói tới. VD:
“Tân từ một người quen với nhịp sống đô thị trở về quê và tìm thấy ý nghĩa cuộc sống trong lao động. Cảnh Tân đi gặt lúa không chỉ thể hiện sự hòa nhập với làng quê mà còn cho thấy sự thay đổi trong nhận thức của anh về giá trị thực sự của cuộc đời.”
9/ Văn phong cần phải rõ ràng, chặt chẽ. Sử dụng ngôn ngữ mạch lạc, rõ ý, tránh lan man; từ ngữ trang trọng, phù hợp với văn phong nghị luận và hạn chế sử dụng những từ ngữ cảm tính quá mức như “quá hay”, “quá đẹp”, “rất xúc động”,… mà hãy tập trung phân tích để người đọc thấy nó hay như thế nào, xúc động ra sao.
10/ Bài viết cũng cần thể hiện suy nghĩ cá nhân của em để khơi dậy được sự đồng cảm nơi người đọc : Em có đồng tình với nhân vật không? tác phẩm khiến em suy nghĩ gì về cuộc sống?,…
BÀI TẬP MINH HOẠ
Viết bài văn phân tích truyện ngắn “Chiếc lá cuối cùng” của nhà văn Ô Hen – ri.
DÀN Ý CHI TIẾT
1/ Giới thiệu tác giả, tác phẩm, khái quát chủ đề của tác phẩm
Văn học là tấm gương phản chiếu cuộc sống, nơi con người tìm thấy những câu chuyện về tình yêu thương, nghị lực và hy vọng. Giữa vô vàn tác phẩm giàu giá trị nhân văn, “Chiếc lá cuối cùng” của O. Henry nổi bật như một viên ngọc quý, mang đến bài học sâu sắc về tình người và sứ mệnh của nghệ thuật. Với lối viết giản dị mà tinh tế, kết hợp nghệ thuật đảo ngược tình huống đặc trưng, O. Henry đã khắc họa một câu chuyện đầy xúc động về tình người cao cả, khiến người đọc không khỏi bồi hồi, suy ngẫm.
2/ Thân bài
a/ Nêu ngắn gọn nội dung chính của tác phẩm
“Chiếc lá cuối cùng” kể về câu chuyện đầy xúc động giữa ba con người nghèo khổ nhưng giàu tình yêu thương: Giôn – xi, Xiu và cụ Bơ – men . Giôn – xi, một cô gái trẻ mắc bệnh viêm phổi, mất đi ý chí sống và tin rằng khi chiếc lá thường xuân cuối cùng rụng xuống, cô cũng sẽ lìa đời. Trước tình cảnh ấy, Xiu – người bạn thân của Giôn – xi – luôn cố gắng an ủi, động viên cô. Đặc biệt, ông lão Bơ – men, một họa sĩ già nghèo khổ nhưng đầy lòng nhân ái, đã lặng lẽ vẽ một chiếc lá thường xuân lên tường trong đêm mưa bão để giữ vững niềm tin cho Giôn – xi. Nhờ chiếc lá ấy, Giôn – xi dần hồi phục, nhưng chính cụ Bơ – men lại qua đời vì bệnh viêm phổi do dầm mưa lạnh. Truyện kết thúc đầy bất ngờ và để lại nhiều suy ngẫm cho người đọc.
b/ Nêu chủ đề và phân tích chủ đề của tác phẩm
Tác phẩm là tiếng nói ngợi ca tình người, lòng vị tha và đức hi sinh cao cả.
– Xiu là bạn cùng phòng với Giôn-xi, cũng là một họa sĩ nghèo, tình yêu thương của Xiu dành cho Giôn – xi khiến ta không khỏi cảm động. Trong những ngày bạn ốm, Xiu đã hết lòng thương yêu, chăm sóc mong Giôn-xi lấy lại được tinh thần, sớm vượt qua bệnh tật. Mỗi ngày, Xiu đều làm theo yêu cầu của Giôn xi về việc kéo tấm mành lên một cách chán nản, buồn bã . Điều đó cho thấy Xiu rất buồn và lo lắng trước tâm trạng bi quan, tuyệt vọng của Xiu. Và trong đêm mưa gió, Xiu không thể ngủ được, cô lo sợ chiếc lá ngoài kia sẽ bị mưa gió cuốn đi và người bạn Giôn-xi sẽ rời xa mình mãi mãi. Bởi thế mà sáng hôm sau, khi nhận lệnh của Giôn-xi, cô chán nản, tuyệt vọng, đầy lo lắng kéo tấm mành lên. Và cô đã vui biết nhường nào khi chiếc lá vẫn còn đó. Chiếc lá còn đó đồng nghĩa với việc bạn cô sẽ được tiếp thêm sức mạnh để hồi sinh. Có thể thấy tình yêu thương mà Xiu dành cho Giôn-xi là một minh chứng đẹp đẽ về tình bạn chân thành. Xiu không chỉ là người bạn mà còn là chỗ dựa tinh thần vững chắc cho Giôn-xi trong lúc khó khăn nhất. Nhờ có sự quan tâm, chăm sóc và động viên của Xiu, Giôn-xi đã tìm lại được niềm tin vào cuộc sống. Tình bạn ấy chính là một trong những giá trị nhân văn sâu sắc mà O. Henry muốn truyền tải qua tác phẩm.
Bên cạnh tình bạn chân thành của Xiu, tình yêu thương và sự hy sinh cao cả của cụ Bơ-men là một trong những yếu tố quan trọng giúp Giôn-xi tìm lại nghị lực sống. Cụ Bơ-men là một họa sĩ già sống cùng khu trọ với Xiu và Giôn-xi. Khi biết Giôn-xi đang dần mất đi ý chí sống, cụ không hề thờ ơ mà bày tỏ sự lo lắng, thương cảm “ họ sợ sệt ngó ra ngoài cửa sổ, nhìn cây thường xuân. Rồi họ nhìn nhau một lát, chẳng nói năng gì”. Cụ đã lặng lẽ thực hiện một hành động vĩ đại. Giữa đêm mưa gió lạnh lẽo, cụ dầm mưa để vẽ lên bức tường một chiếc lá thường xuân chân thực đến mức không ai nhận ra đó chỉ là một bức tranh. Nhờ vậy, khi thức dậy vào sáng hôm sau, Giôn-xi nhìn thấy chiếc lá “cuối cùng” vẫn còn đó và dần lấy lại niềm tin vào cuộc sống. Sau đêm vẽ chiếc lá, cụ Bơ-men bị viêm phổi và qua đời . Sự hy sinh của cụ đã đem lại sự sống cho Giôn-xi. Hành động của cụ không chỉ thể hiện tình yêu thương bao la, sự vị tha và lòng nhân ái mà còn thể hiện tinh thần nghệ thuật chân chính – nghệ thuật vì vì sự sống, vì con người.Tình yêu thương mà cụ dành cho Giôn-xi là một biểu tượng đẹp đẽ của sự hy sinh, lòng nhân ái và tinh thần cao thượng. Cụ đã lặng lẽ trao đi sự sống bằng cái chết của chính mình, để lại bài học sâu sắc về tình người và sức mạnh của lòng yêu thương.
Truyện còn gửi gắm thông điệp về ý nghĩa của nghệ thuật chân chính, về sức mạnh kỳ diệu của nghệ thuật: Chiếc lá mà Behrman vẽ không chỉ là một bức tranh mà còn là một tác phẩm nghệ thuật mang ý nghĩa sâu sắc. Nó không chỉ là bức vẽ tái hiện vẻ đẹp thiên nhiên mà còn mang lại sự sống cho con người. Nghệ thuật chân chính không chỉ là cái đẹp mà còn phải có giá trị nhân văn, có khả năng lay động và cứu rỗi con người. Chiếc lá cụ Bơ-men vẽ lên bức tường gạch đối diện với cửa sổ căn gác nhỏ của Giôn-xi đúng là một kiệt tác vì trước hết trông nó giống y như thật: “Ở gần cuống lá còn giữ màu xanh sẫm, nhưng với rìa lá hình răng cưa đã nhuốm màu vàng úa, chiếc lá vẫn dũng cảm treo bám vào cành cách mặt đất chừng hai mươi bộ”. Bức vẽ chân thực, tự nhiên đến mức Giôn-xi và Xiu vốn là những hoạ sĩ mà cũng không nhận ra và tưởng đấy chính là chiếc lá cuối cùng còn sót lại sau đêm mưa bão. Và quan trọng hơn cả là chiếc lá do cụ Bơ-men vẽ đã đem lại sự sống cho Giôn-xi. Chiếc lá không phải chỉ được vẽ bằng bút lông, bột màu, mà bằng cả tình cảm chân thành và lòng vị tha cùng đức hy sinh cao cả của cụ . Người hoạ sĩ già đã quên cả tuổi tác lẫn sức khỏe của mình để cố gắng nhen nhóm lại hi vọng sống trong lòng cô gái trẻ đáng thương, tội nghiệp. Chiếc lá ấy không chỉ là kiệt tác nghệ thuật mà còn là kiệt tác của lòng yêu thương. Bức tranh chiếc lá đã thực sự khẳng định được vai trò, sứ mệnh của nghệ thuật – nghệ thuật vị nhân sinh.
b/ Chỉ ra và phân tích tác dụng của một số nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của tác phẩm.
Làm nên thành công của tác phẩm không chỉ bởi chủ đề, tư tưởng giàu tính nhân văn mà còn bởi nghệ thuật kể chuyện vô cùng đặc sắc:
– Truyện được kể theo ngôi kể thứ ba với thủ pháp giấu kín sự việc, sắp xếp tình tiết chặt chẽ, khéo lẽo. Đặc biệt là ở tình huống truyện đảo ngược hai lần. Người đọc ban đầu tin rằng chiếc lá thường xuân còn sót lại là thật, nhưng đến cuối truyện, sự thật mới được hé lộ: đó là bức tranh do cụ Bơ – men vẽ trong đêm mưa bão. Giôn -xi từ chỗ tuyệt vọng, không còn niềm tin vào cuộc sống đến chỗ lấy lại niềm tin, khỏi bệnh và sống vui vẻ; cụ Bơ-men từ chỗ khỏe mạnh đến chỗ mất đi một cách đột ngột. Sự đảo ngược này không chỉ tạo bất ngờ mà còn làm nổi bật giá trị nhân văn của tác phẩm: sự hy sinh cao cả và sức mạnh của nghệ thuật.
– Tác phẩm cũng rất thành công trong nghệ thuật xây dựng nhân vật qua hành động và tâm lí. Nhân vật Giôn – xi được miêu tả qua sự tuyệt vọng ban đầu và sự thay đổi tâm lý khi nhìn thấy “chiếc lá cuối cùng”. Cụ Bơ – men dù xuất hiện không nhiều nhưng được khắc họa sâu sắc qua hành động đầy ý nghĩa – vẽ chiếc lá trong đêm mưa bão, thể hiện lòng nhân ái và tinh thần hy sinh. Nhân vật Xiu được miêu tả qua những lời động viên chân thành dành cho Giôn – xi, qua những trạng thái tâm lí chán nản, mệt mỏi, vui sướng,… cho thấy tình bạn chân thành, sâu sắc.
– Đặc biệt là việc tạo dựng chi tiết mang tính biểu tượng. Chiếc lá cuối cùng chính là biểu tượng của niềm tin, hy vọng và sự sống, cây thường xuân lại là hình ảnh tượng trưng cho sự mong manh của cuộc đời nhưng cũng mang ý nghĩa kiên cường trước nghịch cảnh và bức vẽ chiếc lá chính là minh chứng cho nghệ thuật chân chính – không chỉ để chiêm ngưỡng mà còn có thể cứu rỗi con người.
3/ Kết bài: Khẳng định ý nghĩa, giá trị của tác phẩm.
“Chiếc lá cuối cùng” không chỉ là một câu chuyện cảm động về tình người và sự hy sinh mà còn là một tác phẩm nghệ thuật chứa đựng nhiều ý nghĩa sâu sắc. Hình ảnh chiếc lá cuối cùng là biểu tượng cho niềm tin, hy vọng và sức mạnh của con người trước nghịch cảnh. Qua nghệ thuật kể chuyện độc đáo, cách xây dựng nhân vật tinh tế và kết thúc đầy bất ngờ, O. Henry đã khắc họa một thông điệp nhân văn sâu sắc: trong cuộc sống, chỉ cần có niềm tin và tình yêu thương, con người có thể vượt qua mọi khó khăn. Câu chuyện để lại trong lòng người đọc dư âm sâu lắng về sự vĩ đại của lòng nhân ái và giá trị bất tử của nghệ thuật .
BÀI VIẾT LIÊN QUAN:
